Tímarit lögfræðinga - 01.10.1975, Page 27

yrðin lúta að umsjón og eftirliti og að farið sé að fyrirmælum um-
sjónarmanns um dvalarstað, menntun, vinnu, umgengni við aðra menn
og notkun tómstunda. Meðal annarra skilyrða, sem algeng mega telj-
ast, er það, að sökunautur greiði eftir getu fébætur fyrir tjón, sem
hann hefur valdið með broti sínu. Að sjálfsögðu er mikill munur á
högum manns, sem lifir við slík skilyrði úti í þjóðfélaginu, og högum
hins, er býr á stofnun um lengri eða skemmri tíma. Fangelsið og hið
frjálsa samfélag utan þess eru tveir ólíkir heimar. Fangar búa í
gervisamfélági, sem lítt er hæft til að laga þá aftur að eðlilegum sam-
býlisháttum. Þeir koma til baka með niðurbælda þá þætti persónu-
leikans, sem þroskast bezt við samveru fjölskyldu og vina. Ætla má,
að meiri von sé til jírangurs, ef þeir eru fluttir út úr stofnuninni og
leitazt er við að vinna þá á band þess samfélags, sem þeir lifa í. Þeim
er sýnt nokkurt traust, en jafnframt búa þeir við tvenns konar að-
hald. Þeir eru ekki fullkomlega frjálsir ferða sinna né heldur um at-
hafnir sínar. Þeir eiga þess ekki kost að velja skilyrði né yfirleitt að
ráða nokkru um það, hvort þeir fá lausn með skilyrðum, sbr. þó 2.
mgr. 40. gr. um reynslulausn. Og rjúfi þeir skilyrðin, getur komið til
afplánunar að nýju, ef um náðun eða reynslulausn er að ræða, eða til
þess að mál aðila sé tekið upp að nýju, sé um ákærufrestun eða skil-
orðsdóm að tefla.
Menn hafa æ meir sett traust sitt á úrræði utan stofnunar (krim-
inalforsorg i frihed). Þau eru kostnaðarminni fyrir þjóðfélagið, þau
beinast mun ákveðnar að jákvæðri uppbyggingu hins brotlega, t.d.
með því að útvega honum vinnu og leysa ýmis persónuleg og fjárhags-
leg vandamál hans, þau eru þrautaminni fyrir afbrotamanninn, og
ekki hefur verið sýnt fram á, að þau leiði til lakari árangurs en vistun
á stofnun.
Náðun hefur allmikla sérstöðu í þessum flokki úrræða. Hún telst
til hefðbundinna forréttinda þjóðhöfðingjans. Skv. 29. gr. íslenzku
stjórnarskrárinnar er það formlega í valdi forseta Islands að veita
hana, en auðvitað á ábyrgð dómsmálaráðherra. Vegna þessa stjórnar-
skrárákvæðis verður heimild þessi ekki takmörkuð í almennum lög-
um, þannið að hún sé veitt t.d. með sömu skilyrðum og reynslulausn.
I framkvæmd er náðun þó oftast skilorðsbundin. Er æskilegt, að
höfð séu til hliðsjónar skilyrði reynslulausnar. Náðun er líklega meira
tíðkuð hér en í nokkru öðru landi. Mun það m.a. stafa af því, að
ákvæðin um reynslulausn eru of ströng, til að þeim verði almennt
beitt. Þau eru nú í endurskoðun hjá hegningarlaganefnd. Má ætla, að
ný ákvæði um reynslulausn beini lausn úr fangavist inn á eðlilegri
73