Tímarit lögfræðinga - 01.10.1975, Page 28

braut en verið hefur um langt skeið. Þess má geta, að jafnaðarlega
er veitt náðun eftir að tekinn hefur verið út helmingur hins dæmda
refsitíma, ef um fyrsta brot er að ræða, ella er náðun veitt síðar á refsi-
tímanum. 1 14. gr. 1. nr. 38/1973 um fangelsi og vinnuhæli var sett
það nýmæli, að starfrækja skuli sérstaka stofnun til þess að annast
umsjón og eftirlit með þeim, sem frestað er ákæni gegn, dæmdir eru
skilorðsbundið eða leystir úr fangelsi með skilyrðum. Skal stofnunin
í starfi sínu hafa samvinnu við félagsmálastofnanir, eftir því sem við
á. Stofnun þessi tók formlega til starfa 1. des. 1974, eftir að sett
hafði verið reglugerð um stjórn hennar og stai’fsemi. Stofnunin nefn-
ist Skilorðseftirlit ríkisins. Á undanförnum árum hafa tveir einka-
aðilar annazt þessi verkefni. Óskar Clausen rithöfundur hefur unnið
markvert starf við eftirlit með þeim, sem ákæru hefur verið frestað
gegn, og Félagasamtökin Vernd hafa sömuleiðis unnið gagnmerkt
starf við eftirlit með þeim, sem veitt hefur verið skilorðsbundin náð-
un eða reynslulausn. Eftirlit utan fangelsa hefur víðast hvar færzt
yfir á ríkið að fullu, og einkaaðilar, er annazt hafa eftirlitið, eru að
hverfa úr sögunni.
Stefnt er að því víða að auka hlut sekta og láta þær í auknum mæli
koma í stað refsivistar, einkum þegar um fjármunabrot er að ræða
og tjón er ekki stórfellt. Er augljós hagur af þeim fyrir ríkið fjár-
hagslega. Sektir geta oft veitt nægilegt aðhald og varnað, ef þær
eru það háar, að þær komi eitthvað við fjárhag manns. Hins vegar
hafa sektir ætíð þann agnúa, að þeim hættir til að koma harðar niður
á hinum efnaminni. Fyrir það ætti þó að vera girt með gildandi reglu
um, að hliðsjón skuli höfð af efnahag sakbornings, þegar sektir eru
ákveðnar. Reglan er þó afar erfið í framkvæmd. Óviðunandi er hins
vegar, að það geti farið eftir efnahag manns, hvort hann þarf að taka
út vararefsingu sektar, ef hún er ekki greidd. Því hefur það komið
til tals að afnema vararefsingu sektar. Hætt er þó við, að eitthvað
yrði þá að koma í staðinn, t.d. frádráttur af launum eða einhvers
konar þegnskylduvinna. í Svíþjóð og fleiri löndum hefur verið lögfest
athyglisverð millilausn. Ekki er ákveðin vararefsing í dómi, en ef
sekt fæst ekki greidd sjálfviljugléga né með nauðungarinnheimtu,
má bera málið undir dómstól, sem kannar ástæður og getur eftir
atvikum ákveðið, að dómþoli sæti refsivist með eða án skilorðs.
Aukið svigrúm dómara til mats og ákvörðunar hefur einkennt rétt-
arþróunina hin síðari ár. Afnumin hafa verið mörg skyldubundin
(obligatorisk) ákvæði, t.d. um eignaupptöku, og ákvörðun um hana
lögð í hendur dómara. Litlu hefur þó þokað um þetta atriði í íslenzk-
74