Tímarit lögfræðinga - 01.11.1980, Side 9

1.2 Samanburður á dómstólum og stjórnvöldum, réttarfari
og stjórnarfari.
Lengi vel var litið á dómstólana og stjórnkerfið sem tvo gerólíka
heima. Málsmeðferð fyrir dómstólum tók fyllsta tillit til réttarörygg-
is borgaranna, en meðferð mála hjá stjórnvöldum byggðist fyrst og
fremst á því að afgreiða mál með sem fyrirhafnarminnstum og ódýr-
ustum hætti. Þetta var og væri enn sjálfsagt, ef mikill eðlismunur væri
á þeim álitaefnum, sem þessum tveim aðilum er ætlað að leysa úr.
Svo er þó alls ekki, svo sem alkunnugt er. Úr íslenskum rétti nægir
að benda á tvö dæmi: Annars vegar úrlausn hjónaskilnaðarmála sem
nær undantekningarlaust er ráðið til lykta af stjórnvöldum, og hins
végar heimild eins ráðuneytis til að kveða upp úrskurð um upptöku
eigna, sbr. lög nr. 32/1976 um upptöku ólöglegs sjávarafla. Þessi dæmi
sýna, svo að ekki verður um villst, að stjórnvöld, jafnt á íslandi sem í
öðrum löndum, fjalla oft og tíðum um mál, þar sem í húfi eru miklir
hagsmunir, persónulegs eða fjárhagslegs eðlis, og málin verða ekki
að öðru leyti með neinum áþreifanlegum hætti skilin frá hefðbundnum
dómsmálum.
Af þessum sökum hefur stjórnarfarsréttur, annars staðar en á Is-
landi, ekki síst á hinum Norðurlöndunum, verið að sveigjast í átt til
réttarfars. Menn hafa í auknum rnæli beint sjónum að rétti hins al-
menna borgara gágnvart hinu opinbera og breytt réttarreglunum í
samræmi við það.
2. NORRÆN STJÓRNSYSLULÖG.
2.1 Aðdragandi að setningu stjórnsýslulaga í Noregi og Svíþjóð.
Þróun sú, sem hér hefur verið lýst, hófst fyrst að marki eftir síð-
ari heimsstyrjöld. Norðmenn og Svíar hófu þá þegar undirbúning að
setningu almennra stjórnsýslulaga, er hefðu að geyma almennar regl-
ur um málsmeðferð á hvaða sviði stjórnsýslunnar sem væri. Á þess-
um tíma ríkti lítil lögeining í norskri og sænskri stjórnsýslu, þar sem
reglur um málsmeðferð höfðu þróast á mjög mismunandi hátt á ólík-
um stjórnsýslusviðum. Þetta olli því, að almenningur og jafnvel stjórn-
völd sjálf vissu varla, hvað sneri upp og hvað niður í þessum efnum.
Undirbúningur að hinni nýju löggjöf tók langan tíma í báðum lönd-
unum. Það var ekki fyrr en 1967 að sett voru í Noregi lög um með-
ferð mála í stjórnsýslunni, „Lov om behandlingsmáten i forvaltnings-
saker“. Fjórum árum síðar voru svo hin sænsku stjórnsýslulög, „För-
valtningslag“, samþykkt eftir tæplega þrjátíu ára langan aðdraganda.
131