Tímarit lögfræðinga - 01.11.1980, Side 14

4. STAÐA ALMENNINGS GAGNVART STJÓRNSÝSLUNNI.
EFTIRLIT MEÐ STJÓRNVÖLDUM.
4.1 Breytt viðhorf.
Af framansögðu er ljóst, að mjög skortir á réttaröryggi í íslenskri
stjórnsýslu. Ekki er von, að borgararnir kunni skil á því, hvað rétt er
og rangt við einstakar stjórnarathafnir, þegar embættismennirnir hafa
oft og tíðum óljósar hugmyndir um það. Stjórnkerfið er og þannig
uppbyggt, í samræmi við það sem áður tíðkaðist, að það þjónar fyrst
og fremst hagsmunum stjórnarherranna, ef kalla má ráðherra og
stjórnendur opinberra stofnana því nafni. Síður hefur verið hugsað
um réttindi hinna almennu borgara, heldur hefur það nánast verið
la'gt í vald hvers og eins embættismanns hvort og þá hve mikið tillit
hann sýndi þeim er hann ætti skipti við. Hér á landi hefur almenn-
ingur að mestu leyti tekið þessu þegjandi, ef frá eru taldir einstaka
nöldrarar og sérvitringar. Þetta hefur þó nokkuð breyst á allra síð-
ustu árum, líklega vegna erlendra áhrifa. Dagblöðin hafa eflaust átt
stóran þátt í þessari breytingu, þótt mjög sé undir hælinn lagt, að
þau mál, sem þar eru tekin til umfjöllunar, séu þess virði, að þau
séu blásin upp, meðan önnur, miklu alvarlegri mál, liggja í þagnar-
'gildi.
4.2 Aðhald dómstóla á sviði stjórnarfars.
Það, sem eflaust hefur aftrað almenningi frá því að leita réttar síns
gagnvart hinu opinbera, er sú staðreynd, að hér á landi fyrirfinnst
enginn sjálfstæður aðili, algerlega óháður stjórnsýslunni, sem ætlað
er að hafa eftirlit með stjórnvöldum, annar en hinir almennu dóm-
stólar. Sú leið að skjóta máli til úrlausnar dómstólanna er kostnaðar-
söm og seinvirk, og jafnframt nokkuð framandi hinum almenna borg-
ara. Þrátt fyrir þetta virðist þeim dómsmálum fara fjölgandi, þar
sem bornar eru brigður á stj órnarathafnir eða stjórnvaldsfyrirmæli.
1 þessu sambandi má nefna tvo nýlega dóma úr bæjarþingi Reykja-
víkur, þar sem stjórnvaldsákvarðanir voru lýstar ógildar, þótt miklir
fjárhagsmunir væru í húfi í báðum tilvikum. Fyrra málið snerist um
útreikning á innlögðu skyldusparifé hjá Húsnæðismálastofnun ríkis-
ins. Dómur í málinu var kveðinn upp hinn 9. febrúar 1978. Var sá
útreikningur stofnunarinnar, sem stuðst hafði verið við um árabil,
talinn ólögmætur og krafa stefnanda tekinn til greina að hluta. Síðara
málið varðaði samþykkt varðlagsnefndar um verslunarálagningu. Dóm-
ur í þessu máli var kveðinn upp hinn 23. janúar 1979, og var ákvörðun
136