Tímarit lögfræðinga - 01.11.1980, Blaðsíða 21

í málinu. Á hinn bóginn má segja, að víða sé þess gætt í reynd, að
aðila sé heimilað að kynna sér gögn málsins eða tjá sig eða tala máli
sínu. Er hugsanlegt, að um þetta hafi myndast réttarvenja á vissum
sviðum. Nokkrir dómar staðfesta þetta. Þeir dómar lúta sérstaklega
að þagnarskyldu hins opinbera, en segja má, að aðgangur málsaðila
að skjölum máls og þagnarskylda opinberra aðila séu náskyld atriði.
Vegna tímaskorts mun ég ekki fara nánar út í þau atriði hér.
Ég held, að menn geti verið sammála um, að stjórnsýslan eigi að
vera skilvirk, en jafnframt að gætt skuli fyllsta réttaröryggis. Þessi
atriði samrýmast illa í framkvæmdinni. Vitaskuld seinkar það af-
greiðslu máls, ef senda þarf erindi til umsagnar eða upplýsinga. Og
að sjálfsögðu fer vinnutími í að semja rökstuðning fyrir sérhverrj
ákvörðun. 1 Noregi hafa slíkar reglur verið lögfestar.
Engin tilraun verður gerð hér til að skilgreina ýmis flókin hugtök,
sem fjallað er um, eins og t. d. „gögn“, „aðili máls“, „einkahagsmun-
ir“, „opinberir hagsmunir“ o. fl„ þar sem slíkt er nokkuð tímafrekt.
Ég mun hins vegar lýsa lauslega þeim reglum, sem gilda í réttarfar-
inu um rétt aðila til að kynna sér skjöl, og leitast við að skýra, hvort
beita megi sams konar reglum eða svipuðum reglum í stjórnsýslunni.
B. AÐGANGUR AÐILA MÁLS AÐ GÖGNUM I RÉTTARFARINU.
Grundvallarregluna um aðgang málsaðila að gögnum í málinu er að
finna í einkamálalögunum. Sú regla felur í sér, að aðili á rétt á að
vera viðstaddur öll þinghöld í málinu og fá vitneskju um allt, sem
fram kemur í því. Vegna þagnarskyldu, sem aðili er bundinn af, get-
ur skjal verið lagt fyrir dómara einan in camera, og þá á gagnaðili
ekki aðgang að því. Það er einungis, ef návist aðila horfir til truflunar
þingfriði eða hann kemur ósæmilega fram, að dómara er rétt að vísa
aðila úr þingsal.
í opinberum málum er sökunaut sniðinn mun þrengri stakkur. Sam-
kvæmt 77. gr. laga um meðferð opinberra mála er dómara rétt að
láta sökunaut hlýða á prófun vitnis eða matsmanna og gæta réttar
síns, enda sé ekki ástæða til að ætla, að sökunautur kunni að hafa
þau áhrif á vitni eða matsmenn, að slíkt torvaldi rannsókn málsins.
I 78. gr. sömu laga segir, að dómari skuli kynna sökunaut efni þeirra
skjala, er varða gögn í opinberu máli, þegar honum þykir það mega
vera án hættu á því, að vitneskja sökunauts þar um verði notuð til
að torvelda eða seinka rannsókn málsins. Dómari skal ávallt og eigi
síðar en í lok rannsóknarinnar kynna sökunaut efni þessara skjala.
Samkvæmt þessu á aðili máls, þ. e. sökunautur, rétt á að vera við-
143