Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Blaðsíða 18

losuð úr skipi. Skiptir engu máli, hvort olían var flutt í skipinu sem
farmur eða var í eldsneytisgeymum skipsins. Skipseigandi sætir þó
engri ábyrgð vegna mengunartj óns, ef hann sannar, að tjón hafi hlot-
ist af ófriði, hernaðaraðgerð, borgarastyrjöld, uppreisn eða náttúru-
hamförum „þess eðlis sem heyrir til undantekninga, eigi verður um-
flúið og eigi viðnám veitt.“ Sama gildir, ef tjónið má að öllu leyti
rekja til verknaðar eða vanrækslu þriðja manns „í þeim tilgangi gert
að valda tjóni“ eða skeytingarleysis eða annars ólögmæts verknaðar
yfirvalds, sem ábyrgð ber á viðhaldi vita eða öðrum búnaði til aðstoð-
ar við sjófarendur. Skipseiganda er heimilt að takmarka ábyrgð sína
eftir reglum, sem nánar greinir í 5. gr. sáttmálans.
Samkváímt sáttmálanum ber eigandi skips ekki fortakslaust hlut-
læga ábyrgð. Hann ber ekki ábyrgð, ef framantaldar undantekningar
eru fyrir hendi, þ.e. „vis major“ o.fl., sjá nánar 2. mgr. 3. gr. sátt-
málans.12
2.1.2. Tjón, sem hlutlæg ábyrgð nær til
öll eiga ofangreind lagaákvæði það sammerkt, að hin víðtæka ábyrgð
er lögð á réttaraðila, sem hafa með höndum starfsemi, sem telja má,
a.m.k. að einhverju leyti, sérstaklega hættulega. Almennt þykir eðli-
legt, að hlutlæga ábyrgðin taki einungis til tjóns, er rakið verður til
hinnar sérstöku hættu, sem fylgir starfseminni. Til dæmis hefur lengst
af verið talið, að skilyrði 67. gr. umferðarlaga um að tjón hafi hlotist
af ökutæki „í notkun“ bæri að skýra svo, að átt sé við þá notkun, þar
sem hinir sérstöku hættueiginleikar ökutækis hafa leitt til tjóns.13
Ljóst er þó, að á þeim skýringarkosti verður ekki lengur byggt, sjá
Hrd. 1981,1203.
1 1. mgr. 133. gr. loftferðalaga er samsvarandi skilyrði („notkun
loftfars") fyrir hlutlægri ábyrgð. Ekki verður fullyrt um að hug-
takið notkun í merkingu 133. gr. loftferðalaga verði afmarkað á svip-
aðan hátt og notkunarhugtak 67. gr. umferðarlaga.
Gildissvið hinna víðtæku bótareglna í 2. mgr. 205. gr. siglingalaga
og 3. gr. alþjóðasamnings um olíumengun er hins vegar ekki bundið
við notkunarhugtak eða annan slíkan teygjanlegan mælikvarða. Af
ákvæði 2. mgr. 205. gr. siglingalaga verður alls ekki ráðið, að hlut-
12 Um sáttmála þennan sjá Arnljótur Björnsson, 1982, 69-70, en einkum þó rit,
sem þar er vitnað til. Itarlega greinargerð um sáttmálann, önnur bótaúrræði vegna
olíumengunar og sænska löggjöf á grundvelli sáttmálans er að finna hjá Jacobsson,
529-568.
13 Theodór B. Líndal, 7 og Arnljótur Björnsson, 1975,109-110.
12