Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Blaðsíða 37

Af framansögðu má sjá, að því fer f jarri, að unnt sé að telja, að hér
á landi gildi almenn regla um hreina hlutlæga ábyrgð vegna „hættulegs
atvinnurekstrar“. Ymsir hæstaréttardómar benda þvert á móti til var-
færni á þessu sviði. Þetta á sérstaklega við um „Þyrilsdóminn", en þar
er ekki gripið til hreinnar hlutlægrar ábyrgðar, þótt telja megi, að
tjón það, sem þar um ræðir, hafi orðið vegna „sérstakrar hættu“
og álíta verði rekstur bensín- og olíuflutningaskipa „óvenjulega starf-
semi“, a.m.k. í þeirri merkingu, sem almennt er lögð í þau orð í skaða-
bótarétti. Einnig má minna á, að hlutlægri ábyrgð hefur ekki verið
beitt, þegar dæmt er um kröfur um bætur fyrir slys af völdum tog-
tækja á botnvörpuskipum62 eða trésmíðavéla, en telja má að þau tæki
hafi „sérstaka hættu“ í för með sér. Að vísu eru veiðar með botn-
vörpu eða vinna við trésmíðavélar ekki óvenjuleg starfsemi hér á
landi, en eins og áður greinir, er sérstaklega mikil hætta álitin geta
réttlætt hlutlæga ábyrgð vegna starfsemi er ekki kallast óvenjuleg.
Þótt könnun á dómum leiði í ljós, að hlutlægri bótaábyrgð hefur
einungis verið beitt í örfáum undantekningartilfellum án settrar laga-
heimildar, þarf það ekki að benda til þess, að ekki komi til svo víð-
tækrar bótaskyldu í öðrum tilvikum, þegar sérstaklega stendur á. Þeg-
ar ályktanir eru dregnar af íslenskum dómum, verður að hafa í huga,
að til kasta dómstólanna koma tiltölulega fá tilfelli, sem talin verða
svo sérstaks eðlis að hlutlæg ábyrgðarregla komi til álita. Obbinn af
dómsmálum um skaðabætur utan samninga, þegar frá eru talin mál
út af umferðarslysum, eru mál vegna slysa, er orðið hafa í venjuleg-
um atvinnurekstri, þar sem ekki eru fyrir hendi nein sérstök sjónar-
mið, er mæla með hlutlægri bótaskyldu.
Sem undantekningar má nefna tvo héraðsdóma, þar sem hlutlæg
ábyrgð hefur verið felld á atvinnurekanda vegna starfrækslu, sem sér-
stök hætta fylgir. í öðrum dóminum var fjallað um slys, sem maður
varð fyrir, er hann vann við að eyðileggja tundurdufl,63 en í hinum
um slys, sem starfsstúlka í geðsjúkrahúsi varð fyrir, er geðsjúklingur
réðist á hana.64 Þessum dómum var ekki áfrýjað.
62 í tveim dómum frá sjötta áratug þessarar aldar (Hrd. 1956, 122: Slys hlaust, er
verið var að taka inn botnvörpu og Hrd. 1957, 577: Slys við eldketil í vélarrúmi tog-
ara) er að vísu skírskotað til þess hve starf var hættulegt, en ekki var gengið svo
langt að reisa ábyrgð á hreinum hlutlægum grundvelli.
63 Dómur bæjarþings Rvíkur 4. júlí 1956 í málinu nr. 833/1954 Guðfinnur Sigmunds-
son gegn Guðjóni Teitssyni vegna Skipaútgerðar ríkisins.
64 Dómur bæjarþings Rvíkur 14. des. 1970 í málinu nr. 252/1970 Sigríður Bjarna-
dóttir gegn fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs.
31