Tímarit lögfræðinga - 01.10.1985, Blaðsíða 12

1.0. SÖGULEGT YFIRLIT.
Sjá nánar: Greinargerð með frv. til höfundalaga, sbr. Alþt. 1971, A-deild, bls. 1272-1276,
Colombet: Propriété littéraire et artistique, bls. 1-12, Weincke: Opbavsret, bls. 16-21,
Copinger & Skone James: Copyrigbt, bls. 7-17, Bernitz o.fl.: Immaterialratt, bls. 11-12, og
Ulmer: Urheber- und Verlagsrecht, bls. 50-65.
Á mælikvarða réttarsögunnar er höfundarréttur nýtilkominn. Upp-
haf höfundarréttar tengist bókmenntum og bókmenntir hafa alla tíð
ráðið miklu um framvindu höfundarréttar. Dæmi voru um það fyrr á
öldum, að útgefendur fengju því framgengt, að handhafar ríkisvalds
veittu þeim einkaleyfi til útgáfu tiltekinna rita og jafnvel heilla bók-
menntagreina. Stundum var það gert að skilyrði fyrir veitingu slíkra
einkaleyfa, að höfundur gæfi samþykki sitt til útgáfunnar. Gafst höf-
undum þannig færi á að gæta hagsmuna sinna og áskilja sér þóknun.
Elstu dæmi einkaleyfa eru frá Feneyjum á 15. öld, en slíkir útgáfu-
hættir breiddust út um meginhluta Evrópu. Einkaleyfin hurfu af sviði
sögunnar á 18. og 19. öld ásamt gildafyrirkomulaginu.
Grundvöllur að nútímahöfundarrétti er fyrst og fremst lagður á 18.
og 19. öld. Þegar í upphafi 18. aldar voru sett höfundalög í Bretlandi.
I lögunum var bönnuð útgáfa rita án samþykkis höfundar, en skilyrði
verndar var þó opinber skráning og að níu eintök rits væru afhent til
afnota fyrir háskóla og bókasöfn. 1 stjórnarskrá Bandaríkjanna frá
1787 var tekið fram, að þingið hefði vald til að setja lög um einkarétt
höfunda til rita og uppgötvana.
Franska stjórnarbyltingin hafði í för með sér afnám einkaleyfakerf-
isins og í fyrstu var fótum algjörlega kippt undan vernd höfunda og
útgefenda. Segja má, að úr því hafi hins vegar verið bætt í snatri. Á
tímum frönsku stjórnarbyltingarinnar, sbr. t.d. 17. gr. frönsku mann-
réttindayfirlýsingarinnar frá 1789, var talað um hinn óskerðanlega og
friðhelga eignarrétt. Þetta sjónarmið var tekið upp af forvígismönn-
um höfundarréttar. Einn þeirra ságði: „Ef til er helgur, augljós óum-
deilanlegur eignarréttur, þá er það eignarréttur höfunda.“ Annar sagði:
„Helgust og persónulegust allra eigna er verk rithöfundar, ávöxtur
hugsunar hans.“ 1791 og 1793 voru sett höfundalög í Frakklandi, sem
báru af öðrum höfundalögum á þeim tíma. Þessi höfundalög voru að
stofni til í gildi í Frakklandi allt fram til ársins 1957. Þau voru að
meira eða minna leyti fyrirmynd höfundalaga í flestum öðrum löndum.
í baráttu fyrir viðurkenningu höfundarréttar var þeirri röksemd
þannig mjög beitt, að réttur höfundar til verks síns væri eignarréttur,
sem ekki væri síður ástæða til að láta njóta lögverndar en eignarrétt
að líkamlegu verðmæti. Síðar hafa menn dregið í efa, að rétt sé að
82