Tímarit lögfræðinga - 01.06.1989, Blaðsíða 56

eins og Björn réttilega hefur eftir mér (bls. 267 efst, leturbreyting hér). Hins
vegar skýst vini mínum Birni þegar hann neðar á sömu síðu leggur út af
þessum orðum og telur mig segja að „tilgangurinn með rökfærslu í dóm-
um (sé) sá að niSurstaða verSi réttlát samkvæmt gildandi rétti (leturbreyting
mín)“. Ekki hafna ég þeirri hugsun að rökleiðsla sé nauðsynleg forsenda
réttrar niðurstöðu á flestum sviðum, en í nefndum „Sk[rnismálum“ er ekki
fjallað um það, heldur hitt að dómara sé skylt að sýna fram á með rökum
að niðurstaða hans sé rétt a.m.k. miðað við gildandi rétt.
Erfitt er að ímynda sér að slík rökfærsla sé sett fram fyrir engan (sbr. bls.
268), enda hlýtur Björn að meina að hún sé fyrir hvern sem er, og undir það
get ég tekið. Aðalatriðið er að hún sé sett fram. Ég er þó enn á þeirri skoð-
un að eðlilegt sé í nútíma samfélagi að hver skynsamur maður geti sett sig
inn í forsendur fyrir niðurstöðu dóms. Björn tekur dæmi af lækningum og
meintu áhugaleysi sjúklinga um fræðilegar forsendur þeirra. Hann gefur í
skyn, svolítið hikandi þó, að samband dómara og málsaðila sé að þessu
leyti sambærilegt við samband læknis og sjúklings. Ef til vill er þetta dæmi
ekki sérstaklega heppilegt fyrir málstað Björns. Auðvitað getur sjúklingur
sett sig inn í forsendur úrskurða og ákvarðana læknis síns og það vilja ein-
mitt margir gera, og að því er ég best veit er það einmitt stefna í nútíma
læknismeðferð að upplýsa sjúklinginn sem best um sjúkdóm hans. Á hinn
bóginn má ef til vill segja að læknirinn geti unnið sitt starf án þess sjúkling-
urinn skilji hvað hann er að gera. Læknirinn á að lækna veika. Slíkt kann að
vera gerlegt án þess að sjúklingarnir botni nokkuð í aðferðunum sem beitt
er. En ástæða er til að ætla að hér sé nokkur eðlismunur á starfi hans og
dómarans. Dómari á að komast að réttlátri niðurstöðu miðað við gildandi rétt
sem vonandi er sjálfur réttlátur. En mannlegt réttlæti sem enginn skilur er
ekki nema hálft réttlæti og kannski tæplega það. Dómarinn getur því ekki
unnið sitt verk svo að vel sé nema aðrir, og þá ekki síst aðilar máls, geti
skilið af hverju niðurstaða hans er sú sem hún er. Blind trú á óskeikulleika
sérfræðinga er alltaf slæm. Þegar sérfræðingurinn er dómari er hún bein-
línis hættuleg réttarvitund og siðferði.
„Júridískur þankagangur", sem Björn víkur að, er að sjálfsögðu ekkert
annað en þær rökrænu aðferðir sem beitt er [ fræðigreininni lögfræði og
önnur heimspeki hennar. Það er hins vegar sérkennilegt við íslenska lög-
fræði að þar tileinka menn sér þessa hlið fræðanna í lagadeildinni
eins og þeir tileinka sér hrynjandi málsins með móðurmjólkinni, án
þess að gera sér Ijósa grein fyrir þeim lögmálum sem það lýtur. Afleiðingin
er sú að þetta hugtak er notað eins og „töfraorð" sem á að Ijúka upp leyndar-
dómum réttvísi og réttlætis. Ég hef hins vegar lítið dálæti á þeim leik að slá
um sig með lögfræðilegum krúsídúllum til þess að mikla sig í augum ann-
arra, og ég skil Björn þannig að hann hafi það ekki heldur. Allt sem hægt
er að segja á svokölluðu „lagamáli" er einnig hægt að þýða yfir á „mannamál“,
og ég tel að fullyrðingar um annað lýsi ekki öðru en leti eða vanmætti við-
komandi til að gera það þegar við á. Björn stynur undan óræðu orðalagi
dóma í stjórnsýslurétti og virðist mér það einmitt styðja þá skoðun mína að
þessu efni hafi ekki verið nægilega sinnt og Islenska lögfræðinga kunni að
skorta hefð í að færa rök fyrir niðurstöðum sínum.
Að lokum þetta: Að mfnu mati þurfa ,,góðar“ forsendur dóms að uppfylla
134