Tímarit lögfræðinga - 01.06.1989, Blaðsíða 45

c) Tilgangur og ástæður eignarskerðingar skipta hér einnig máli,
en almennt er viðurkennt að til þess að halda uppi skipulegu þjóð-
félagi þurfi að játa stjórnvöldum vissa heimild til að setja mönn-
um skorður við nýtingu eigna sinna með tilliti til hagsmuna
annarra og heildarinnar.
Það verður þó ávallt að hafa í huga að mannréttindaákvæðum
stjórnarskrárinnar, eins og 67. gr., er ætlað að tryggja visst réttar-
öryggi og vernda menn fyrir því, að þeir séu bótalaust sviptir eignum
sínum. Og þótt reynt sé að setja fram almennar leiðbeiningar um,
hvernig mörkin milli eignarnáms og almennra takmarkana skuli dreg-
in, verður niðurstaðan jafnan sú að meta verður hvert einstakt tilvik
sjálfstætt. Það er því jafnvel hugsanlegt að menn komist að andstæðri
niðurstöðu í tveimur tilvikum, sem lúta sömu lagagrein. Á þetta ef
til vill ekki síst við, þegar í hlut á flókin og margbrotin löggjöf, eins
og gjarnan er þegar stjórnvöld grípa til stjórnunaraðgerða innan at-
vinnugreina og við stjórn efnahagsmála. Eg sé því ekki, að það sé
gerlegt að draga saman í fáum orðum, hvaða skorður 67. og 69. gr.
stjómarskrárinnar setja löggjafarvaldinu við stjórnun heilla atvinnu-
greina. Þessi orð mín ber hins vegar ekki að túlka svo, að slíkar skorð-
ur séu ekki fyrir hendi.
Því er hins vegar ekki að leyna, að dómstólar hér á landi hafa farið
mjög varlega í að grípa fram fyrir hendur á löggjafanum á ýmsum
sviðum atvinnu- og efnahagsmála, þegar um hefur verið að ræða ráð-
stafanir til lausnar vanda, sem uppi hefur verið í þjóðfélaginu. Mætti
þar nefna ýmis skattamál og nú síðast gengismunarmálið. Og meðan
dómstólar láta vera að hreyfa við mati löggjafans á því, hvað sé al-
menningsheill, vaknar sú spurning, hvort mat dómstólanna á málum
af þessu tagi sé nánast bundið við formreglur, en efnið sé látið liggja
milli hluta. Ég hygg þó að þarna ráði meira sú hugsun, að stjórnskipun
okkar ætlar löggjafarvaldinu að setja þjóðfélaginu leikreglur og það
er viðamikil ákvörðun hjá dómstól að ýta til hliðar gerðum löggjafar-
valdsins.
VII. SKERÐING Á STJÓRNSKRÁRVERNDUÐU ATVINNU-
FRELSI OG FRIÐHELGI EIGNARRÉTTARINS?
Núverandi stjórnun fiskveiða og búvöruframleiðslu felur í sér marg-
víslega skerðingu á umráðum manna yfir eignum sínum, þ.m.t. at-
vinnuréttindum í víðtækum skilningi. Þegar lagt er mat á, hvort þær
123