Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Blaðsíða 10

1.3 Álit Hæstaréttar
í dómi Hæstaréttar frá 8. desember 1989 (HRD 1989 1648) í máli, sem höfðað
var gegn hæstaréttardómara, segir svo:
Fallast verður á það með gagnáfrýjanda, að heimilt hafi verið að víkja aðaiáfrýjanda úr
embætti um stundarsakir, án þess að sú ákvörðum væri áður borin undir dómstóla. Það
er í samræmi við ákvæði 3. mgr. 35. gr. laga nr. 85/1936, sbr. 4. gr. laga nr. 54/1988,
hefur og stoð í 3. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar og verður eigi talið brjóta gegn
embættishelgi hæstaréttardómara samkvæmt 61. gr. stjórnarskrárinnar, sem ætlað er
að tryggja, að dómurum, sem eigi gegna jafnframt umboðsstörfum, verði aldrei á
grundvelli ákvæða í almennum lögum vikið endanlega úr embætti án undangengins
dóms. A það er að líta við mat á þessu álitaefni, að ýmis vandkvæði hlytu óhjákvæmi-
lega að fylgja því, að hæstaréttardómari sæti við svo búið í embætti, meðan beðið væri
dóms í máli hans.
1.4 Textaskýringar
Ákvæði íslenskra stjórnarskráa eiga rót sína að rekja til dönsku stjórnarskrár-
innar frá 5. júní 1849. I 22. gr. hennar sagði:
Kongen kan afskedige de af ham ansatte Embedsmænd.
í íslensku stjórnarskránni varð þetta ákvæði þannig:
Konungur getur vikið þeim frá embætti, sem hann hefur veitt það.
(2. mgr. 4. gr. stjskr. 1874), sbr. nú 3. mgr. 20. gr. stjskr. 1944:
Forseti getur vikið þeim frá embætti, er hann hefur veitt það.
Þetta almenna ákvæði takmarkast af sérákvæðinu um dómara, en það
hljóðaði þannig í stjórnarskránni frá 1849, 78. gr.:
í Forfatningslov for Islands særlige Anliggender af 5. Januar 1874, § 44, er
kveðið svo á að
Dommere ... kunne ikke afsættes uden ved Dom, ej heller forflyttes ...
Lúðvík Ingvarsson, frv. prófessor, hefur tekið til ítarlegrar fræðilegrar
rannsóknar hvort dómara verði vikið úr embætti um stundarsakir með yfirvalds-
boði.7 Hann kemst m.a. svo að orði:
Þegar stjórnarskráin handa íslandi frá 5. janúar 1874 var þýdd á íslensku, var sögnin
afsœtte í 44. gr. rangt þýdd ...
7 Áfengiskaup handhafa forsetavalds. Egilsstöðum 1990.
88