Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Page 26

telj a að konungur og ráðgj afar hans38 hafi ætlast til að íslenska stj órnarskráin yrði
að þessu leyti sama efnis og hin almenna stjórnarskrá ríkisins. Athyglisvert er að
á sama tíma og ráðgjafar konungs unnu að sérstakri stjórnarskrá fyrir ísland
undir forustu dómsmálaráðherrans Klein, sat hann í stóru réttarfarsnefndinni
sem skilaði frumvarpi um skipan dómsvaldsins o.fl. í febrúar 1876 með
ákvæðum um að Landsréttur og Hæstiréttur kvæðu á um lausn dómara um
stundarsakir.39 Á þessum tíma var þó almennt litið svo á að heimilt væri að víkja
dómurum um stundarsakir með yfirvaldsboði. Hlutlæg skýring mundi væntan-
lega leiða til sömu niðurstöðu því að danski textinn yrði lagður til grundvallar í
því tilviki. Eftir því sem næst verður komist hefur skoðun Kleins, aðalhöfundar
íslensku stjórnarskrárinnar, verið sú að vald konungs til að víkja dómara frá
embætti um stundarsakir væri ekki stjórnarskrárvarinn réttur, heldur væri það
í bestu samræmi við vilja stjórnarskrárgjafans eða anda stjórnarskrárinnar og
meginsjónarmið að þessu valdi væri fyrir komið hjá hinum reglulegu
dómstólum.
I Danmörku hefur ekki verið litið svo á að ákvæði stjórnarskrár um
þrígreiningu ríkisvalds og frávikningu embættismanna stæðu því í vegi að
dómstólum yrði falið að kveða á um lausn dómara um stundarsakir með
ákvörðun eða dómi. Samsvarandi ákvæði stjórnarskrár íslands veita síst meiri
ástæðu til gagnstæðrar ályktunar þar sem sá skilningur rúmast eðlilega innan
fyrirmælis 61. gr. stjskr. um frávikningu dómara. Það verður einmitt talið að það
fyrirkomulag að fela dómendum þetta hlutverk sé fremur í anda stjórnarskrár-
innaren frávikningarheimild ráðherra, sbr. 2. gr., 59. gr. - 61. gr. og5. mgr. 20.
gr. Einmitt vegna þeirrar nauðsynjar sem kann að verða á að víkja dómara sem
bráðast frá störfum er mikilvægt að settar verði skýrar og virkar reglur um
óbrotna meðferð, reglur sem ekki verður dregið í efa að séu í samræmi við
fyrirmæli stjórnarskrárinnar og alþjóðasamþykktir um grundvallarréttindi borg-
aranna.
Þótt því yrði játað að réttmætt sé að beita huglægri lögskýringaraðferð við
38 Það kom í hlut C.J. Klein (1824-1900) dómsmálaráðherra að „gennemfóre den islandske
forfatningslov af 1874“. Holger Drachman lagði af því tilefni Klein í munn þessa vísu:
Forfatningen er dobt „Hr. Klein",
men der er ingenting i Vejen:
i Vækst den end er liden,
men vokser nok med Tiden!
Jafnframt varð hann, með setu í þingnefnd um þrjú réttarfarsfrumvörp Hages 1861 og í stóru
réttarfarsnefndinni 1868-1877 og sem formaður réttarfarsnefndar frá 1892, einn af aðalhöfundum
RPL. Nefndin samdi frv., sem lagt var fram af hálfu ríkisstjórnarinnar á ríkisþinginu 1901-1902. í
áliti nefndarinnar kemur, eins og áður segir, fram sú skoðun að ráðherra geti vikið dómara um
stundarsakir. Frv. til RPL var síðan lagt fram á næsta þingi. (Henrik Tamm í Retsplejeloven 50 Sr, s.
44 og H. Drachmann: Ungdom, 1874. Tillæg A til Rigsdagstidende - Samling 1901-02. Kommis-
sionens Bemærkning til Lov om Domsmagtens Ordning m.m., sp 2670).
39 Jórgensen: Retsreformen, s. 32-38.
104