Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Blaðsíða 43

áminntur. Þannig eru höfð hausavíxl á hlutverkum dóms- og framkvæmdavalds.
Dómstólar hafa að meginstefnu til endanlegt úrlausnarvald um lagaágreining og
refsingar. Á endanum á það því undir dómstóla hvort dómendur skuli sæta
viðurlögum. Hin eðlilegu tengsl stjórnvalda og dómstóla eru því á þessu sviði að
ráðherra eða handhafi ákæruvalds, sem hefur fengið grun eða vitneskju um
ávirðingar dómara, komi þeirri vitneskju á framfæri við dómsvaldið með kröfu
um viðurlög. Þess er að vænta að í fyrirhuguðum dómstólalögum verði kveðið á
um þessi málefni til frambúðar, þar á meðal um kröfugerð ráðherra fyrir
dómstjóra vegna agabrota. Slíkt skipulag verður mun hyggilegra en það sem nú
gengst við. Aðstaða ráðherra verður mun þægilegri þegar hann þarf ekki að
gegna bæði hlutverki ákæranda og dómara, og það yfir dómara. Aðstaða
dómstjóra batnar einnig að sama skapi þar sem hann þarf ekki einatt að taka upp
hjá sjálfum sér að færa óþægileg mál í tal við samverkamann, heldur að uppfylla
samskonar skyldu og vant er í dómarastarfi, að taka afstöðu til kröfu byggðrar á
lögum.
Hér má spyrja hver séu tengsl agaviðurlaga og lausnar um stundarsakir. Er
lausn um stundarsakir viðurlög við ávirðingum? Þeirri spurningu verður að
svara neitandi í aðalatriðum. Eftir þeim gögnum að dæma sem höfð hafa verið til
hliðsjónar við ritun þessarar greinar hefur aðeins í einu landi verið litið á lausn
um stundarsakir sem viðurlög við afbrotum, en því hefur nú verið hætt. Þetta
úrræði er þó nátengt agaviðurlögum og hefur sömu varnaðaráhrif. Eflaust
skynjar sá sem fyrir verður úrræði þetta sem refsingu ekki síður en mörg önnur.
Lausn um stundarsakir er oft liður í ferli sem hefst á því að starfsmaður verður
vanhæfur til að gegna starfi sínu og fær áminningu og endar á fullnaðarlausn, en
tímabundin lausn frá starfskyldum er fyrst og fremst nauðsynleg til að koma í veg
fyrir að sá sem er óhæfur og/eða óverðugur til að fara með opinbert vald eigi kost
á að beita því eigi að síður. Þau atvik geta orðið, og hafa orðið, að brýna nauðsyn
beri til að forða því þegar í stað að óhæfur og/eða óverðugur dómari vinni
dómstörf meðan mál hans er í athugun eða meðan hann er ófær, t.d. vegna
geðsjúkdóms. Áð hinu leytinu má ekki missa sjónar á að jafnframt er hægt að
beita úrræðinu gerræðislega til að hafa áhrif á meðferð og úrlausn dómsmáls og
verður því að búa svo um hnúta að sem minnst hætta sé á að öryggishagsmunum
verði raskað með þeim hætti. Þá dugar ekki að einblína á þá friðartíma innan
Iands og utan sem við lifum nú. Á þessu sviði gildir einskonar, og réttnefnd,
eventúalregla. Það verður að vona hið besta en búast við hinu versta. Allt sem
varðar skipulag dómsmála og aðbúð að dómsvaldinu þarf að gera með sama
hugarfari og haft er við hönnun, smíði og mönnun skipa. Skipulagið, úrlausnirn-
ar, mannvalið verður allt að miða við að allt standist þá áraun sem það kann að
verða fyrir á viðsjálum tímum.
121