Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Blaðsíða 59

dómarans, er sýnt fram á þetta með rökum, sem enginn hefur treyst sér til að
svara að efni til á þeim fimm árum sem liðin eru frá útgáfu hennar. Hefur þó
áreiðanlega ekki skort áhugann hjá nokkrum lögfræðingum til slíkra andsvara,
ef þeir hefðu treyst sér til. Það skyldi þó ekki vera, að ráðherrann hefði lesið
bókina og áttað sig á augljósu réttmæti þess sem í henni segir? Sé það rétt má
með sanni segja, að honum sé fremur skylt að láta þá skoðun í ljós opinberlega
heldur en að þegja yfir henni. Ekki verður með neinu móti séð, að „óhófs“ hafi
gætt í orðum ráðherrans, eins og Þór Vilhjálmsson segir fjölmiðla hafa þau eftir
honum. Athugasemdir dómarans við þessi ummæli virðast því einfaldlega fela í
sér þá afstöðu, að ráðherrann hefði alls ekki átt að láta þessa skoðun sína í ljós.
Enn og aftur birtist því sú afstaða, að gagnrýni, sem eitthvað drífur, megi ekki
koma fram. Hæstiréttur eigi að njóta verndar þagnarinnar.
Ekki verður hjá því komist við þessar umræður, að ég geri nokkra grein fyrir
ástæðum þess að ég hef opinberlega gagnrýnt dómsstörfin í Hæstarétti. Eftir að
ég fór að starfa sem málflutningsmaður varð mér smám saman ljóst, að því fór
víðs fjarri að dómsstörfin í Hæstarétti uppfylltu þær kröfur, sem ég í barnaskap
mínum hafði talið að þau ættu að gera. Fram að þeim tíma hafði ég ekki við
annað að styðjast en kennsluna í lagadeildinni, þar sem okkur var í stórum
dráttum kennt að bera þá virðingu fyrir þessari meginstofnun réttarríkisins, sem
verðug væri ef allt væri þar með felldu. Okkur var innrætt virðing í samræmi við
þá kenningu, að dómstólum beri virðing, án þess að þessu fylgdi nokkur athugun
að gagni á því, hvort raunveruleg dómsstörf verðskulduðu virðinguna. Þegar ég
fór að starfa við þetta sjálfur rann smám saman upp fyrir mér allt annað ljós.
Dómsstörfin voru hroðvirknislega unnin, rökstuðningur oft ónógur og ófull-
nægjandi og það sem verst var, sumar dómsniðurstöðurnar virtust helgast af
einhvers konar persónulegum eða hálfpólitískum skoðunum dómaranna án þess
að eiga mikið skylt við lögfræði. Ég var ekki einn um þessar skoðanir. Flestir
þeirra lögfræðinga, sem ég þekki hæfasta og tek mest mark á, töldu þetta líka, þó
að menn hefðu misjafnar áherslur, eins og gengur.
Til þess að átta sig vel á því, sem aflaga kann að fara í dómi, er nauðsynlegt að
gjörþekkja málið. Starfandi málflutningsmaður hefur engan tíma til að dunda
sér við að grandskoða dómsstörf í öðrum málum en þeim, sem hann fer með
sjálfur. í sjálfu sér væri ekki óeðlilegt að gera þá kröfu til íslensku „akademíunn-
ar“, kennaranna við lagadeild Háskólans, að þeir vektu yfir dómsstörfunum og
Iétu uppi lögfræðilega gagnrýni á dóma. Þessari kröfu er hins vegar lítt eða ekki
sinnt þar. Ekki veit ég vel hverju um er að kenna. Kannski smæð þjóðfélagsins
og persónulegum tengslum milli manna. Kennararnir við lagadeildina gegna
samkvæmt hæstaréttarlögum hlutverki sem varadómendur í Hæstarétti og eru
þar oft kallaðir til. Reyndin með suma lagakennarana hefur miklu fremur verið
137