Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Blaðsíða 25

61. gr. stjórnarskrárinnar felur í sér takmörkun á hinni almennu reglu 3. mgr.
20. gr. að þjóðhöfðinginn geti vikið þeim frá embætti sem hann hefur veitt það.
Verði regla 61. gr. talin óheimila lausn dómara um stundarsakir gegn vilja hans
geta ákvæði almennra laga enga þýðingu haft um úrlausn þess álitaefnis sem hér
er til umfjöllunar. Hinsvegar kunna ákvæði 35. gr. EML og 7. gr. starfsmanna-
laga, svo og önnur ákvæði í almennum lögum, að hafa þýðingu um úrlausn
dómstóls í máli til frávikningar dómara um stundarsakir að öðru leyti.
í því sem ritað hafði verið um efnið hér á landi áður en HRD 1989 1648 gekk,
verður sú ein röksemd fundin að orðin „nema með dómi“ sýni að átt sé við
afsetningu en ekki lausn um stundarsakir. Þessi ályktun virðist byggð á því
sjónarmiði að lausn um stundarsakir verði ekki ákveðin með dómi. Þegar þetta
var ritað þekktist hvergi í ríkinu lausn um stundarsakir veitt með dómi. Það var
ekki fyrr en 1939 sem sú skipan var tekin upp í Danmörku, en það nýmæli sýnir
hins vegar fánýti þessarar röksemdar og jafnframt þeirrar röksemdar að
vandkvæði séu á að koma kröfu um frávikningu um stundarsakir fram eftir
dómstólaleið. Hafi löggjafinn látið undir höfuð leggjast að setja ákvæði við hæfi
til að stjórnarskrárákvæðið verði framkvæmt verður að fara eftir almennum
reglum réttarfars, en með sérstöku tilliti til sérstöðu málsefnisins, m.a. um
sakhraða. Merkilegt er að árið sem Ríkisþingið hóf stjórnlagagerðina var kveðið
á um lausn um stundarsakir í frönsku stjórnarskránni á sama veg og í þeirri
belgísku frá 1831. Þetta hefði a.m.k. átt að verða þingmönnum tilefni til
umræðna um álitaefnið, en þess verður ekki vart í lögskýringargögnum að svo
hafi verið. Af þeim er þó ljóst að tilgangur ákvæðisins er að tryggja sjálfstæði
dómara og meginhugsunin að af skyldu dómarans til að beygja sig undir lögin
leiði að hann sé óháður öllu öðru.
Ef fallist verður á rök Berlins og Zielers blasir við að ákvæði RPL um
frávikningu dómara um stundarsakir hafi farið í bága við stjórnarskrá þar til
Kærurétturinn var stofnaður 1939 þar sem frávikning var ekki ákveðin með
dómi heldur með „Afg0relse“ frá 1919 til 1939. Þessu hefur þó ekki verið haldið
fram í Danmörku svo vitað sé, en ætla má að þessi ágalli hafi einmitt leitt til
lagabreytingarinnar, þótt seint væri. Aðalatriðið er auðvitað, sbr. 2. gr. stjskr.,
að það séu handhafar dómsvaldsins sem ákvörðunina taka en form úrlausnar-
innar verður þar aukaatriði.
Eins og minnst er á hér að framan (2.3, neðanmálsgrein 25) verður ekki fullyrt
að „afsætte“ geti ekki þýtt að víkja frá um stundarsakir. Eigi að síður kann enn
að verða talið að ónákvæmni hafi gætt í þýðingu texta stjórnarskrárinnar frá
1874. Margt hefur verið ritað um huglægar og hlutlægar lögskýringar. Hér
stendur svo sérstaklega á að konungur setti stjórnarskrá þessa einhliða þannig
að skilyrði huglægrar skýringar eru hagstæðari en ella og vafalaust verður að
103