Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Page 4

geta þær aðstæður skapast að dómara sé óhjákvæmilegt að tjá sig opinberlega
um störf sín og stöðu, en þá skyldi hann ætíð gæta tungu sinnar og þess virðu-
leika, sem hann þarf að hafa til að bera, ekki aðeins gagnvart þjóðfélagsþegn-
unum almennt, heldur einnig gagnvart starfssystkinum sínum. Hér er trúverð-
ugleiki dómsvaldsins í húfi, en traustið á dómstólunum er eitt af grundvallar-
atriðum þess, að þeir geti gegnt hlutverki sínu með fullri reisn eins og til er
ætlast. Að sjálfsögðu þýðir þetta skerðingu á málfrelsi, en dómarar hafa einu
sinni undir þetta ok gengist og verða við það að una. Öðru máli gegnir þegar
um er að ræða lögfræðina sem fræðigrein, aldalöng hefð er fyrir því að dómarar
leggi þar sitt af mörkum og taki fullan þátt í rökræðum og deilum. Að vísu getur
þarna verið mjótt mundangshófið en varla svo, að þess sé ekki hægt að gæta
með sæmilegum hætti.
Þótt störf lögmanna séu ekki hluti dómsvaldsins samkvæmt skilgreiningu, þá
skipta þau afar miklu máli, þegar til kasta dómsvaldsins kemur. í réttarfari
okkar er það meginmarkmið að hið rétta sé leitt í ljós og það nái síðan fram að
ganga. Það skiptir höfuðmáli að þar leggi hönd að verki kröftug og vel upplýst
lögmannastétt, vitandi um það þjóðfélagslega hlutverk sem hún gegnir. Það
skiptir lfka miklu máli að gagnkvæmt traust rfki á milli dómara og lögmanna
þannig að framangreindu meginmarki verði sem best náð og andrúmsloftið í
þessum hópi sé hreinskiptið og menningarlegt.
Sá hluti framkvæmdavaldsins sem ákæruvaldinu hefur verið falinn er mikil-
vægari en oft liggur í augum uppi. Ákæruvaldið er einn þýðingarmesti þáttur
refsivörslunnar í landinu og er ætíð vandmeðfarið. Samhliða aðskilnaðinum voru
gerðar breytingar á lögum um meðferð opinberra mála, sem m.a. höfðu það í för
með sér að ákæruvaldið þarf að sækja hvert mál sem það höfðar. Það leiddi til
nánari samskipta ákæruvaldsins og dómstólanna en áður voru. Hér gegnir hinu
sama máli, þýðingarmikið er að samskipti ákæruvalds og dómstóla séu sem best,
þótt þar á milli verði samt sem áður að vera sú fjarlægð sem lög gera ráð fyrir.
Allt bendir til þess að þessar breytingar hafi í einu og öllu verið til bóta.
í gagnmerkri grein sem Sigurður Líndal prófessor ritaði í þetta tímarit í tilefni
af afmæli Hæstaréttar fjallar hann m.a. um það sem hann kallar löggjaf-
arhlutverk dómstóla. Þar segir hann: „Dómstólar móta einkum nýjar lagareglur
þegar þeir taka afstöðu til álitaefna sem engin lög taka til, þegar lagaákvæði er
beitt í fyrsta sinn - það er raunar háð því hversu ýtarleg löggjöf er - þegar vikið
er frá fordæmi og ný regla mótuð og jafnvel þegar venju er fylgt“.
Þetta er að sjálfsögðu rétt hjá Sigurði, en engu að síður skal því haldið fram
hér að dæmi um þetta séu mun færri en Sigurður vill vera láta og er þá lfka haft
í huga að í erindi sem hann flutti á hátíðarsamkomu í Háskólabíói á afmæli
Hæstaréttar komst hann svo að orði: „En hvemig sem réttarheimildum annars
er háttað - og hversu lítið eða mikið svigrúm þær kunna að veita dómstólum -
er ljóst að dómstólar setja viðbótarreglu af einhverju tagi í flestum málum sem
þeir dæma, stundum með túlkun, en í annan tíma með viðauka - mörkin þar á
milli eru raunar óljós“.
108