Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Blaðsíða 11

ráðstefnu er unnið að gerð alþjóðasamnings um vemdun og stjórnun flökku-
stofna og mikilla fartegunda á úthafinu á aðlæga beltinu utan efnahagslög-
sögunnar. Kjami þeirra tillagna sem þar liggja fyrir er sá að þau ríki sem
hagsmuna eiga að gæta á þeim miðum komi sér saman um stjómun veiðanna
þar, þar á meðal um kvóta og aðrar ráðstafanir sem nauðsynlegar kunna að
reynast til þess að koma í veg fyrir ofveiði úr fiskistofnunum. Ef slíkur
úthafsveiðisamningur tekur gildi mun hann hafa áhrif á réttarstöðuna eins og
hún er í dag en á þessari stundu er ekki tímabært að orðlengja hvert muni ná-
kvæmlega verða inntak hinna nýju réttarreglna sem þessi misserin em í mótun.
Það er þó full ástæða til þess að minna á að ísland hefur verið í hópi þeirra
sjö strandríkja sem forystu hafa haft um mótun hinna nýju réttarreglna og í engu
breytt stefnu sinni hvað varðar hagsmuni strandrrkja og verndun fiskistofna þótt
að því hafi verið látið liggja af hálfu Norðmanna vegna veiða okkar á úthafinu.
4. SVALBARÐASAMNINGURINN
Þá skal vikið að hinu meginágreiningsefninu, réttarstöðu Svalbarðasvæðisins.
Þar horfa mál um margt öðra vísi við og segja má að þar sé staðan jafn óglögg
og hún er ótvíræð á úthafinu í Smugunni.
Fram til þess að Svalbarðasamningurinn var gerður 1920 var réttarstaða
Svalbarðaeyjaklasans sú að hann var einskis manns land eða terra nullius.
Meðal þeirra deilna sem ræddar vom á friðarráðstefnunni í Versölum eftir lok
heimstyrjaldarinnar fyrri var langvarandi togstreita um yfirráð yfír Svalbarða. í
framhaldi af friðarsamningnum var samningur um Svalbarða gerður 9. febrúar
1920. Upphafleg aðildarríki voru Noregur, Bandaríkin, Danmörk, Frakkland,
Ítalía, Japan, Holland, Bretland og Sviþjóð. Fleiri ríki gerðust aðilar að samn-
ingnum í kjölfarið og em aðildarríki nú 41. ísland gerðist aðili í maí 1994.
Samningurinn um Svalbarða hefur að markmiði uppbyggingu eyjaklasans og
friðsamlega nýtingu hans. Samningurinn kveður á um yfirráð Norðmanna yfír
eyjaklasanum, en frá þeirri meginreglu em mikilvægar undantekningar. Ríkis-
borgarar aðildarríkjanna og skip þeirra eiga sama rétt og Norðmenn til veiða, á
sjó og landi, en Norðmönnum er heimilt að grípa til verndaraðgerða, sem þó
verða að koma jafnt niður á borgumm aðildarríkjanna. Þá er ríkisborgurum allra
aðildarríkja heimil atvinnustarfsemi á Svalbarða og nýting auðlinda, þar á með-
al námuvinnsla. í samningnum er lagt bann við herstöðvum á eyjunum og skatt-
lögsaga Norðmanna er mjög takmörkuð.
I stuttu máli má segja að markmiðið með gerð Svalbarðasamningsins hafi
verið þríþætt.
í fyrsta lagi þótti nauðsynlegt að fela einu ríki yfirráð á eyjunum svo þær teld-
ust ekki lengur terra nullius og Noregur varð fyrir valinu vegna nálægðar
sinnar.
I því fólst þó ekki það að veita Noregi einhvem efnahagslegan ávinning með
hinni nýju skipan mála. Þvert á móti var það annað markmið samningsins að
tryggja þann rétt annarra ríkja til auðlindanýtingar á eyjunum sem þau höfðu
115