Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Blaðsíða 25

Þann 19. júní 1953 var Mannréttindasáttmáli Evrópu fullgiltur af íslands
hálfu. Við samninginn hafa verið gerðir viðaukar og hefur ísland fullgilt við-
auka 1-8. Mannréttindasáttmáli Evrópu er þjóðréttarsamningur, en sáttmálanum
og þeim viðaukum, sem ísland hefur fullgilt, var veitt lagagildi hér á landi með
lö^um nr. 62 frá 19. maí 1994.
I réttarríki verður að gera ákveðnar kröfur til meðferðar mála fyrir dómstól-
um. Slíkt er einnig nauðsynlegur þáttur mannréttinda. í ljósi þessa eru tilteknar
lágmarkskröfur gerðar til réttarfars í 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evr-
ópu. Þar segir, að þegar kveða skuli á um réttindi og skyldur manns að einka-
málarétti eða um sök, sem hann er borinn um refsivert brot, skuli hann eiga rétt
til réttlátrar og opinberrar málsmeðferðar innan hæfilegs tíma fyrir sjálfstæðum
og óvilhöllum dómstóli. Jafnframt að skipan dómstólsins sé ákveðin með lög-
um. Þau atriði, sem hér þarfnast athugunar varðandi sérstakt hæfi dómara, eru
skilyrði ákvæðisins um, að dómstóll þurfi að vera sjálfstœður og óvilhallur.
Ástæða er til að gera grein fyrir því í stuttu máli, hvemig Mannréttindasáttmáli
Evrópu hefur verið túlkaður að þessu leyti á vettvangi Evrópuráðsins.
4.2 Skilyrðið um sjálfstæðan og óvilhallan dómstól11
Skilyrði 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu um, að dómstóll sé bæði
sjálfstæður og óvilhallur, em tengd, en það má ráða af því, að dómstóll verður
að vera sjálfstæður til að geta verið óvilhallur. Getur því verið torvelt að greina
á milli þessara skilyrða sáttmálans.
Til að dómstóll sé sjálfstæður verður hann að geta byggt niðurstöðu sína á
eigin mati á staðreyndum máls og lögum. Dómstóll má ekki vera bundinn af
fyrirmælum annarra og gæta verður þess í hvívetna, að hann sé óháður aðilum
máls eða stjómvöldum. Það sama gildir að því er varðar löggjafann. Ástæða er
til að ætla, að þótt einungis væri um að ræða ósjálfstæði dómstóla að óverulegu
leyti, yrði slíkt talið andstætt 1. mgr. 6. gr. sáttmálans. Þá má staða dómenda
ekki vera ótrygg á því tímabili, sem þeir em skipaðir til að gegna starfi, en ekki
hefur verið talið nauðsynlegt, að dómarar séu skipaðir til lífstíðar.
Skilyrðið um, að dómstóll þurfi að vera óvilhallur, hefur verið afmarkað á
þann hátt að greint er á milli huglægrar og hlutlægrar athugunar á því, hvort
dómari telst óhlutdrægur.
Með huglægri athugun er kannað, hvort einhver ómálefnaleg sjónarmið hafi
11 Gaukur Jörundsson fjallar um þetta viðfangsefni í ritgerð sinni „Um rétt manna sam-
kvæmt 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu til að leggja mál fyrir óháðan og hlutlausan dóm-
stól“. Þar er jafnframt gerð grein fyrir nokkrum úrlausnum Mannréttindanefndar- og Mann-
réttindadómstóls Evrópu, sem þýðingu hafa að þessu leyti. Auk þeirrar heimildar er stuðst við
eftirfarandi rit varðandi umfjöllun um Mannréttindasáttmála Evrópu: P. van Dijk og G.J.H.
van Hoof: Theory and Practice ofthe European Convention on Human Rights, bls. 335-340
og Lars Adam Rehof og Tyge Trier: Menneskeret, bls. 149-151.
129