Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Blaðsíða 24

hagað með talsvert ólíkari hætti en í ákvæði 7. tl. 36. gr. eldri einkamálalaga nr.
85/1936, sé efnislegt inntak reglunar í raun það sama, eins og því ákvæði hafði
verið beitt í ljósi 6. gr. Evrópuráðssamnings um vemdun mannréttinda og
mannffelsis.9 Þessi ummæli verður að skilja með þeim hætti, að orðalag regl-
unnar hafi verið fært til betra samræmis við efnislegt inntak hennar, eftir því
sem það hafði þróast í framkvæmd. Þetta fær samrýmst því eðli hinnar mats-
kenndu vanhæfisreglu eldri og gildandi réttarfarslaga, að um vísireglu er að
ræða. Við lögskýringu em slíkar reglur næmari fyrir breyttum viðhorfum og
hafa rrkjandi skoðanir hvers tíma mikil áhrif á túlkun þeirra. Við túlkun hinnar
matskenndu vanhæfisreglu hefur grundvallarþýðingu, hvaða kröfur em gerðar
til réttaröryggis við meðferð mála hjá dómstólum. Þessar kröfur geta breyst í
tímans rás, þannig að áhrif hafi á túlkun reglunnar og efnislegt inntak hennar.10
Almennt séð virðist unnt að fullyrða, að við túlkun hinnar matskenndu van-
hæfisreglu hafi stig af stigi verið gerðar auknar kröfur til réttaröryggis, með
þeim afleiðingum, að dómarar hafa í auknum mæli verið taldir vanhæfir til að
fara með einstök mál. Þessi þróun er í samræmi við annað á því sviði lögfræð-
innar, sem lýtur að réttindum borgaranna og öryggi við meðferð mála þeirra hjá
stjórnvöldum og dómstólum, án þess að það verði nánar útlistað.
Að teknu tilliti til þessa eðlis reglunnar og þeirrar þróunar sem átt hefur sér
stað, verður að gæta varfærni við að draga ályktanir af eldri dómafordæmum,
þar sem dómari hefur verið talinn hæfur. Þá ber einnig að hafa í huga, að ein-
stök tilvik kunna að vera mjög sérstök, þannig að þau verði síður talin hafa al-
menna þýðingu.
Hér að framan hefur verið fullyrt, að auknar kröfur til réttaröryggis hafi haft
áhrif á efnislegt inntak hinnar matskenndu vanhæfisreglu. I grein þessari verður
því ekki nánar lýst, í hverju þessar auknu kröfur til réttaröryggis felast og áhrif-
um þeirra á reglur um sérstakt hæfi dómara, nema að því leyti, sem varðar aðild
Islands að samningi um vemdun mannréttinda og mannfrelsis, öðm nafni
Mannréttindasáttmáli Evrópu.
4. MANNRÉTTINDASÁTTMÁLI EVRÓPU OG SÉRSTAKT HÆFI
DÓMARA
4.1 Almennt
Allt fram til seinni hluta 20. aldar vora mannréttindi fyrst og fremst viðfangs-
efni landsréttar. I kjölfar síðari heimsstyrjaldar urðu mannréttindi í auknum
mæli einnig viðfangsefni þjóðaréttar, einkum á vegum Sameinuðu þjóðanna og
Evrópuráðsins.
9 Alþingistíðindi 1991-1992, A-deild, bls. 1072.
10 Páll Hreinsson: Sérstakt hœfi dómara, bls. 221. Ármann Snævarr: Almenn lögfrœði, bls.
335.
128