Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Blaðsíða 58

nú glataður. Virðist Hæstiréttur heldur ekki líta fyrst og fremst til þeirrar
„eyðu“, heldur öðru fremur hins, að í elstu heimild um eignarhald Reykholts-
kirkju á Geitlandi, Reykholtsmáldaga frá ofanverðri tólftu öld, er tekið fram að
skógur fylgi, eða eins og segir orðrétt: „geitland meþ scoge“.'6 Með réttu telur
Hæstiréttur það einkennilegt að tilgreina þurfi að skógur fylgi beinu eignarlandi
og telur því slíkan vafa vera á því að eignarhald kirkjunnar hafi verið með þeim
hætti, að ekki er fallist á að leggja slrkt til grundvallar. Samt sem áður er það
svo, að þeirri forsendu gefinni, að Geitland hafi verið eignarland í beinni merk-
ingu í öndverðu, þá má hugleiða fleiri skýringarkosti en þann að tilvitnuð
tilgreining máldagans vísi til þess að eignarhald kirkjunnar hafi eingöngu verið
með takmörkuðum hætti.
I fyrsta lagi er ástæða til að víkja að því að eignarréttarleg aðgreining eða af-
mörkun í kirkjumáldögum og lögfestum almennt, er víða með þeim hætti að
ekkert ákveðið verður ráðið þar af um þá eignarréttarlegu greiningu sem menn
stunda nú á ofanverðri tuttugustu öld. Má leiða líkur að því að í mörgum til-
vikum hafi eignarréttarleg aðgreining þeirrar gerðar verið óþekkt þeim aðilum
sem skráðu umrædd fasteignarréttindi, en þeir fyrst og fremst litið til þeirrar
nýtingar sem möguleg og arðvænleg var. Skráningu á ýmsum fasteignarréttind-
um og tilfærslu þeirra eftir lok landnáms verður því að skoða í því ljósi. Sé
hinsvegar litið sérstaklega til tilgreiningar á fasteignarréttindum Reykholts-
kirkju í máldögum, frá og með elsta þekkta máldaga kirkjunnar frá 12. öld, má
þó sjá nokkuð skýra afmörkun, eftir því hvort um eiginlegar fasteignir er að
ræða eða ítök. Þessi aðgreining verður skýrari í Vilkinsmáldaga, sem talinn er
vera frá 1397.17 Þar er fyrst tilgreint heimaland, síðan þær jarðir er kirkjan á og
í beinu framhaldi af því „geitland alltt med skogi“, eins og það er þá tilgreint
og upp frá því. Þar á eftir er gerð grein fyrir hinum ýmsu fasteignarréttindum
kirkjunnar, sem sum hver a.m.k. eru hrein og klár ítök. Þannig segir m.a. að
Reykholtskirkja eigi svokallaðan Pétursskóg í Norðurárdal, torfskurð í
Steinþórsstaðajörð, beit í Faxadal, selför í „kior“ með skógi, afrétt á Hrúta-
fjarðarheiði og fleira. Um eignarhaldið á Hrútafjarðarheiði verður ekkert fullyrt
út frá þessari tilgreiningu, en um önnur þau tilvik sem hér hefur verið gerð grein
fyrir er ljóst að þar eru tilgreind ítök kirkjunnar, eftir atvikum í eignarlandi
annarra. Velta má þá fyrir sér, ef talið verður að Reykholtskirkja hafi einungis
átt óbeinar eignarheimildir að Geitlandi, af hverju þau réttindi voru þá ekki
skráð með öðrum hætti í máldagana, sbr. það sem segir um önnur ítök kirkj-
unnar hér að framan. Undir slíkum kringumstæðum hefði mátt hugsa sér að
Reykholtskirkja hefði verið sögð eiga eftir atvikum skóg í Geitlandi, selför í
Geitlandi eða jafnvel afrétt í Geitlandi, en eins og þegar hefur komið fram telja
menn byggð í Geitlandi aflagða fyrir tíma elstu þekktu skráningu máldaga
16 íslenskt fombréfasaftr. I. bindi, Kaupmannahöfn 1857-1876, bls. 279-280.
17 íslenskt fornbréfasafn: IV. bindi, Kaupmannahöfn 1897, bls. 119-120.
162