Tímarit lögfræðinga


Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Page 58

Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Page 58
nú glataður. Virðist Hæstiréttur heldur ekki líta fyrst og fremst til þeirrar „eyðu“, heldur öðru fremur hins, að í elstu heimild um eignarhald Reykholts- kirkju á Geitlandi, Reykholtsmáldaga frá ofanverðri tólftu öld, er tekið fram að skógur fylgi, eða eins og segir orðrétt: „geitland meþ scoge“.'6 Með réttu telur Hæstiréttur það einkennilegt að tilgreina þurfi að skógur fylgi beinu eignarlandi og telur því slíkan vafa vera á því að eignarhald kirkjunnar hafi verið með þeim hætti, að ekki er fallist á að leggja slrkt til grundvallar. Samt sem áður er það svo, að þeirri forsendu gefinni, að Geitland hafi verið eignarland í beinni merk- ingu í öndverðu, þá má hugleiða fleiri skýringarkosti en þann að tilvitnuð tilgreining máldagans vísi til þess að eignarhald kirkjunnar hafi eingöngu verið með takmörkuðum hætti. I fyrsta lagi er ástæða til að víkja að því að eignarréttarleg aðgreining eða af- mörkun í kirkjumáldögum og lögfestum almennt, er víða með þeim hætti að ekkert ákveðið verður ráðið þar af um þá eignarréttarlegu greiningu sem menn stunda nú á ofanverðri tuttugustu öld. Má leiða líkur að því að í mörgum til- vikum hafi eignarréttarleg aðgreining þeirrar gerðar verið óþekkt þeim aðilum sem skráðu umrædd fasteignarréttindi, en þeir fyrst og fremst litið til þeirrar nýtingar sem möguleg og arðvænleg var. Skráningu á ýmsum fasteignarréttind- um og tilfærslu þeirra eftir lok landnáms verður því að skoða í því ljósi. Sé hinsvegar litið sérstaklega til tilgreiningar á fasteignarréttindum Reykholts- kirkju í máldögum, frá og með elsta þekkta máldaga kirkjunnar frá 12. öld, má þó sjá nokkuð skýra afmörkun, eftir því hvort um eiginlegar fasteignir er að ræða eða ítök. Þessi aðgreining verður skýrari í Vilkinsmáldaga, sem talinn er vera frá 1397.17 Þar er fyrst tilgreint heimaland, síðan þær jarðir er kirkjan á og í beinu framhaldi af því „geitland alltt med skogi“, eins og það er þá tilgreint og upp frá því. Þar á eftir er gerð grein fyrir hinum ýmsu fasteignarréttindum kirkjunnar, sem sum hver a.m.k. eru hrein og klár ítök. Þannig segir m.a. að Reykholtskirkja eigi svokallaðan Pétursskóg í Norðurárdal, torfskurð í Steinþórsstaðajörð, beit í Faxadal, selför í „kior“ með skógi, afrétt á Hrúta- fjarðarheiði og fleira. Um eignarhaldið á Hrútafjarðarheiði verður ekkert fullyrt út frá þessari tilgreiningu, en um önnur þau tilvik sem hér hefur verið gerð grein fyrir er ljóst að þar eru tilgreind ítök kirkjunnar, eftir atvikum í eignarlandi annarra. Velta má þá fyrir sér, ef talið verður að Reykholtskirkja hafi einungis átt óbeinar eignarheimildir að Geitlandi, af hverju þau réttindi voru þá ekki skráð með öðrum hætti í máldagana, sbr. það sem segir um önnur ítök kirkj- unnar hér að framan. Undir slíkum kringumstæðum hefði mátt hugsa sér að Reykholtskirkja hefði verið sögð eiga eftir atvikum skóg í Geitlandi, selför í Geitlandi eða jafnvel afrétt í Geitlandi, en eins og þegar hefur komið fram telja menn byggð í Geitlandi aflagða fyrir tíma elstu þekktu skráningu máldaga 16 íslenskt fombréfasaftr. I. bindi, Kaupmannahöfn 1857-1876, bls. 279-280. 17 íslenskt fornbréfasafn: IV. bindi, Kaupmannahöfn 1897, bls. 119-120. 162

x

Tímarit lögfræðinga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit lögfræðinga
https://timarit.is/publication/586

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.