Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Side 23

sínu og meðdómsmanna. Dómari verður því sjálfur að komast að niðurstöðu
um, hvort hann sé vanhæfur til að fara með einstakt mál.
Aðstæður gætu verið með þeim hætti, að dómari efaðist um eigið hæfi og
teldi sig vanhæfan til að fara með mál, án þess þó að fyrir hendi væru ytri
sýnileg atriði, sem gæfu nokkurt tilefni til að ætla, að hann fengi ekki litið
óhlutdrægt á málið. Um gæti verið að ræða einhverja huglæga afstöðu dómara
eða persónubundið mat hans á eigin hæfi til að fara með mál. Ekki leikur vafi
á, að við þessar aðstæður er dómara heimilt að víkja sæti.3 Má finna ráðagerð
um þetta í greinargerð með frumvarpi því, sem varð að lögum nr. 85/1936 um
meðferð einkamála í héraði. Þar segir, að liggi ekki fyrir ytri (objektiv) atriði sé
það samviskusök dómara, hvort hann víki sæti. Jafnframt að hann geti alltaf
vikið af sjálfsdáðum, ef honum virðist ástæður til þess vera fyrir hendi.5 6 Réttara
virðist að ganga lengra og fullyrða, að dómara sé skylt við þessar aðstæður að
víkja sæti. Svo sem fram kemur í áðurgreindum ummælum greinargerðarinnar,
myndi dómari jafnan þurfa að eiga þetta við sína eigin samvisku. Þó gætu síðar
komið fram og orðið sýnileg einhver atriði tengd persónu dómara, svo sem rrk
óvild hans í garð aðila. Það sjónarmið, að dómari geti komið sér hjá vinnu með
því að telja sér heimilt og skylt að víkja sæti á þessum grundvelli, hefur ekki
teljandi þýðingu að þessu leyti.7
Ef fyrir hendi eru ytri sýnileg atriði, sem eru þess eðlis að ætla verður, að þau
geti haft áhrif á óhlutdrægni dómara, verður dómari að nálgast álitaefnið eftir
því, hvernig það kemur fyrir út á við. Það er því ekki nægjanlegt, að dómari
kanni hug sinn og sannfærist um að hann sé óvilhallur, heldur verður dómari að
setja sig í spor manns, sem stendur utan við málaferlin, og meta, hvort hann hafi
réttmæta ástæðu til að efast um óhlutdrægni dómarans. Ef svo er ber dómara að
víkja sæti og það jafnvel þótt hann telji sig með öllu óhlutdrægan.8 Komist
dómari hins vegar að þeirri niðurstöðu, að utanaðkomandi maður hafí ekki
ástæðu til að draga í efa óhlutdrægni hans, myndi dómari ekki víkja sæti, nema
hann sjálfur teldi sig í raun ekki geta litið málið óhlutdrægum augum.
3.4 Eðli reglunnar
í athugasemdum við 5. gr. í greinargerð frumvarps þess, sem varð að gildandi
einkamálalögum, segir, að þrátt fyrir að orðalagi reglunnar í g-lið ákvæðisins sé
5 f Hrd. 1992 1810 hafði héraðsdómari vikið sæti. í dómi Hæstaréttar var talið, að dómari
hefði metið það svo, að bróðir hans kynni að vera riðinn við ágreiningsefni aðila málsins á
þann veg, að þýðingu gæti haft fyrir úrlausn þess. Með hliðsjón af umfjöllun héraðsdómara
um dómskjal, þar sem bróður hans var getið, þótti verða að una við það mat, sbr. g-lið 5. gr.
laga nr. 91/1991.
6 Alþingistíðindi 1935, A-deild, bls. 941-942.
7 Bernhard Gomard: Civilprocessen, bls. 129.
8 Markús Sigurbjörnsson: Einkamálaréttarfar, bls. 63.
127