Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Page 57

endur voru ekki sjálfir aðilar að málinu og höfðu því ekki tækifæri til að reifa
sjónarmið sín eða hugsanleg gögn, sem þeir telja eignarréttartilkall sitt byggt á.
Kemur umrædd dómsniðurstaða því ekki í veg fyrir að á eignarrétt að Geitlandi
reyni frekar, t.d. í venjulegu einkamáli.12
Um hinar efnislegu forsendur er það að öðru leyti að segja að sú niðurstaða
Hæstaréttar hlýtur að teljast mjög athyglisverð að leggja frásögn Landnámu um
upphaflegt nám eða eignatöku landsvæðisins fyrirvaralaust til grundvallar.i3Má
þannig segja að í „Geitlandsmálinu“ telji Hæstiréttur að sýnt hafi verið fram á
það, sem rétturinn taldi vanta upp á í Landmannaafréttarmálinu fyrra Hrd. 1955
108 og Nýjabæjarafréttarmálinu í Hrd. 1969 510, þ.e. nám eða upprunalega
eignatöku hins umþrætta landsvæðis. Athyglisverð er niðurstaðan ekki síst fyrir
það að ýmsir hafa talið vafasamt að frásagnir Landnámu yrðu lagðar gagnrýnis-
laust til grundvallar, sem heimildir um upphaflega eignatöku.14 Hefur þá m.a.
verið litið til þess að frumgerð Landnámu er rituð a.m.k. tvö hundruð árum eftir
lok landnámsaldar, en sú gerð er hinsvegar ekki til, heldur eru elstu gerðir
Landnámu, Sturlubók frá ofanverðri 13. öld og Melabók frá því um 1300. Þá
hefur sú kenning ennfremur komið fram, að frum-Landnáma hafi öðru fremur
verið samin í þeim tilgangi að skrásetja eignarheimildir höfðingjaættanna á 12.
öld að þeim jarðeignum, sem þær áttu eða þóttust eiga á þeim tíma.15 í forsend-
um Hæstaréttar finnast engar slíkar efasemdir. en þar er fullyrt að í kjölfar land-
náms virðist Geitland hafa verið fullkomið eignarland. Hlýtur niðurstaða
Hæstaréttar almennt að leiða til þess að í þeim tilvikum a.m.k., þar sem skýr frá-
sögn Landnámu liggur fyrir um nám tiltekinna landsvæða, þá verði slík frásögn
lögð til grundvallar um upphaflega eignatöku.
Á hinn bóginn telur Hæstiréttur bresta sönnun eða heimildir um það, að hin
upprunalegu beinu eignarréttindi hafí að öllu leyti yfirfærst til Reykholtskirkju,
en frá henni leiða meintir, núverandi eigendur, Hálsa- og Reykholtsdalshreppar,
rétt sinn. Óumdeilt er að ekki liggur fyrir neitt afsal eða annar yfirfærslugern-
ingur til kirkjunnar. Slíkur gemingur væri í síðasta lagi frá því um eða skömmu
eftir miðja tólftu öld og því ekkert óeðlilegt, hafi hann þá verið til, að hann sé
12 Hinir meintu eigendur Geitlands, þ.e. viðkomandi hreppar, geta þó tæplega látið reyna á
eignarrétt sinn í eignardómsmáli, enda hafa þeir afsal fyrir landsvæðinu og því eru formskil-
yrði 122. gr. einkamálalaga nr. 91/1991 ekki fyrir hendi, sbr. Hrd. 1994 36 og Hrd. 1994 39.
13 Það virðist engin áhrif hafa á það mat að fyrr í forsendunum réttarins er sérstaklega vikið
að því að óvíst sé hvort landsvæði það sem Landnáma nefnir Geitland sé það sama og í dag
ber það nafn.
14 Sjá m.a. Karl Axelsson, sama rit, bls. 82 og Sigurður Líndal. sama rit, bls. 19.
15 Jakob Benediktsson: „Landnám og upphaf allsherjarríkis", Saga Islands /, Reykjavík
1974, bls. 162-163 og Sveinbjörn Rafnsson: „Studier í Landnámabók. Kritiska bidrag till
den islandskafristatstidens historia". Bibliotheca Historica Lundensis XXXI, Lundur 1974.
161