Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Qupperneq 9

hæstaréttardómari, hefur minnt á í afmælisriti til heiðurs Gauki Jörundssyni,
dómara Islands í mannréttindadómstólnum, að gæta verði þess að lögin frá
1994 séu almenn lög og það sé sérstakt skoðunarefni, hvort þau geti rýmt út
sérhæfðum eldri lagaákvæðum. Gildi um þetta almennar lögskýringarreglur og
viðhorf.
Texta íslensku laganna á að túlka samkvæmt slíkum almennum reglum en
innan mannréttindadómstólsins láta menn ekki við það eitt sitja að dæma eftir
orðum mannréttindasáttmálans heldur taka, eins og við vitum, sér jafnframt
fyrir hendur að skýra og geta sér til um, hvemig þessum orðum yrði hagað við
núverandi aðstæður, og túlka síðan ákvæði sáttmálans í samræmi við það. Er
þetta gjarnan gert á þeirri forsendu, að sáttmálinn sé það, sem menn kalla
„lifandi texti“.
Sterk og góð rök era að sjálfsögðu fyrir því, að gildi mannréttindasáttmálans
samkvæmt lögum nr. 62/1994 geti aldrei orðið meira en gildi þeirra laga.
Löggjafinn sem sat á árinu 1994 geti ekki bundið hendur löggjafans, sem situr
árið 2003, og allt tal um að mannréttindasáttmálinn hafi nokkurs konar „stjóm-
arskrárígildi“ sé einungis lögfræðileg óskhyggja þeirra, sem láti berast með
tískustraumum, jafnvel frá Strassborg. Hugleiðingar í nefndaráliti breyti engu
um þetta, enda hafi löggjafinn á hverjum tíma ekki vald til að binda hendur
síðari löggjafa og geti ekki veitt sjálfum sér slíkt vald í krafti álits nefndar, þótt
skipuð sé hinu besta fólki. Þá hafi dómstólar hvorki umboð né vald til að hefja
þessi almennu lög á æðri stall.
Um leið og þessi rök eru áréttuð, er gjaman einnig vakin athygli á því, að
dómarar í mannréttindadómstólnum geti ekki túlkað mannréttindasáttmálann
eftir því, sem þeir meta vindáttina hverju sinni, og borið fyrir sig, „lifandi“ eðli
sáttmálans. Fulltrúar fullvalda ríkja hafi ritað undir sáttmálann á sínum tíma og
skuldbundið þar með ríkin til að virða að þjóðarétti þann texta, sem í sáttmálan-
um er að finna. Þess vegna sé full ástæða til að spyrja: Nær hin þjóðréttarlega
skuldbinding til annars en þessa texta? Eða er textinn aðeins leir, sem dómarar
geta hnoðað að eigin vild, og skapað ríkjum þannig nýjar þjóðréttarlegar skyld-
ur?
Góðir áheyrendur!
Spumingamar eru þannig margar sem vakna, þegar rætt um áhrif mannrétt-
indasáttmálans frá lögfræðilegum sjónarhóli. í þeim umræðum efumst við ekki
um gildi þess að semja um vemd mannréttinda eins og gert er í Mannréttinda-
sáttmála Evrópu, þar sem í meginatriðum er litið til frelsisréttinda einstaklinga
til að haga lífi sínu, skoðunum og athöfnum að eigin vild, án þess að eiga á
hættu afskipti eða íhlutun ríkisins. Hinu má velta fyrir sér, hvort um of sé þrengt
að svigrúmi þjóðríkisins með lögskýringum á alþjóðasamningum, lögskýring-
um, sem standast ef til vill ekki fyllilega, þegar betur er að gáð, svo að enn sé
vitnað til vamaðarorða prófessors Armanns Snævars.
Evrópuráðið var stofnað til að berjast fyrir lýðræðislegum stjórnarháttum
undir lok fimmta áratugarins, þegar frjáls ríki og frjálsar þjóðir álfunnar töldu
343