Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 22

1976 og öðlaðist gildi 14. febrúar 1976, alþjóðasamnings um efnahagsleg, félagsleg
og menningarleg réttindi sem fullgiltur var 22. ágúst 1979 og öðlaðist gildi 22. nóv-
ember 1980 og samþykkta ILO nr. 87 um félagafrelsi og verndun þess og nr. 98 um
beitingu grundvallarreglna um réttinn til að stofna félög og semja sameiginlega, sem
báðir hafi verið fullgiltir af Islands hálfu. Þá er bent á að ákvæði 1. mgr. 74. gr. stjórn-
arskrárinnar sé hliðstætt 1. mgr. 11. gr. mannréttindasáttmálans. I 74. gr. sjómarskrár-
innar hafi hins vegar ekki verið tekið upp ákvæði sem sé sambærilegt 2. mgr. 11. gr.
mannréttindasáttmálans. Þá segir orðrétt í héraðsdómi: „Akvæði mannréttindasátt-
málans njóta ekki stöðu stjórnskipunarlaga. Með vísan til greinargerðar með frum-
varpi því sem varð að lögurn nr. 97/1995 um breytingu á stjórnarskránni og dóma
Hæstaréttar um túlkun á ákvæðum stjórnarskrár þykir rétt að túlka félagafrelsisá-
kvæði 74. gr. stjórnarskrár með hliðsjón af 1. og 2. mgr. 11. gr. mannréttindasáttmál-
ans. Samkvæmt framangreindum athugasemdum við 74. gr. í greinargerð með frum-
varpinu verður ákvæðið ekki talið veita félagafrelsi rninni vernd en 11. gr. mannrétt-
indasáttmálans gerir ráð fyrir.13 Með vísan til viðtekinnar túlkunar á 1. og 2. mgr. 11.
gr. mannréttindasáttmálans verður að túlka 1. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar svo að
ákvæðið verndi ekki einungis rétt manna til að stofna stéttarfélög heldur verndi það
einnig frelsi stéttarfélaga til að standa vörð um og tryggja hagsmuni félagsmanna
sinna. Samningafrelsi félaganna er leið að slíku marki og nýtur því sérstakrar vemd-
ar. Líta verður svo á að verkfallsrétturinn sé í þeim skilningi hluti af samningsfrelsi
þeirra þegar litið er til þess eðlis hans að hann er lögbundin leið til að knýja gagnað-
ila til að ganga til samninga". Síðar í dóminum segir: „Með hliðsjón af 2. mgr. 11.
gr. mannréttindasáttmálans, 2. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar og þeim alþjóðasamn-
ingum um félagsleg réttindi sem líta má til við skýringar á 74. og 75. gr. stjórnar-
skrárinnar, verður 1. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar ekki talin fela í sér skilyrðislausa
vernd verkfallsréttar stéttarfélaga. Hins vegar verður að líta svo á að samningafrelsi
verkalýðsfélaga og beitingu verkfallsréttar megi aðeins skerða með lögum og því að-
eins að uppfylltum sambærilegum skilyrðum og fram koma í 2. mgr. 11. gr. mann-
réttindasáttmálans“. Ennfremur segir: „Framangreindir alþjóðasamningar um félags-
leg réttindi hafa allir verið fullgiltir af Islands hálfu en ekki verið lögfestir hér á landi.
Með vrsan til áhrifa þeirra á túlkun 11. gr. mannréttindasáttmálans þykir einnig rétt
að horfa til þeirra við túlkun á 74. gr. stjómarskrárinnar að því leyti sem þeir fjalla
um réttindi stéttarfélaga og Mannréttindadómstóllinn hefur vtsað til þeirra við túlk-
un á 11. gr. mannréttindasáttmálans". Og að lokum: „Af 1. mgr. 74. gr. og 2. mgr. 75.
gr. stjórnarskrárinnar eins og ákvæðin verða túlkuð með hliðsjón af 2. mgr. 11. gr.
mannréttindasáttmálans og öðrum framangreindum ákvæðum alþjóðlegra sáttmála
um félagsleg réttindi þykir hins vegar leiða að gera verður strangar kröfur til laga-
setningar sem banna tiltekin verkföll eða verkbönn“. Niðurstaðan varð sú að kröfum
Alþýðusambandsins var hafnað, að öðru leyti en varðandi nánar tilgreind aðildarfé-
lög. Niðurstaðan var staðfest í Hæstarétti með vísan til forsendna héraðsdóms.
13 Hér er vísað til athugasemda í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 97/1995,
varðandi tengsl félagafrelsisákvæðisins við hliðstæð ákvæði í alþjóðlegum mannréttindasáttmálum,
einkum samningi Sameinuðu þjóðanna um stjómmálaleg og borgaraleg réttindi og Mannréttinda-
sáttmála Evrópu. Sjá Alþt. A 1994 (þskj. 389), bls. 2105-2107.
356