Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 24

andi þýðingu við skýringu stjórnarskrár. í fyrrnefnda málinu leiðir þessi aðferð
við skýringu stjórnarskrárinnar til þess að lög, sem lengi höfðu verið í gildi,
voru talin andstæð stjómarskránni eins og hana ber að skýra í ljósi sáttmálans
og laga nr. 62/1994. Það breytir engu um þessa niðurstöðu þótt ráðagerðir um
þessa aðferðarfræði sé að finna bæði í frumvarpi til laga nr. 62/1994 og einnig
frumvarpi til stjórnskipunarlaga nr. 97/1995. Með þessari framsetningu verða
almenn lög einfaldlega ráðandi um inntak mannréttindaákvæða stjórnarskrár-
innar, hvað sem líður formlegri stöðu þeirra sem almennra laga. Þá breytir sá
formlegi greinarmunur sem unnt er að gera milli laganna sem lögfesta samning-
inn annars vegar og þjóðréttarskuldbindinga þeirra sem felast í samningnum
hins vegar engu um þessa niðurstöðu, enda standa ólögfestar þjóðréttarskuld-
bindingar skör lægra sem réttarheimildir en almenn lög og raunar umdeilt með-
al íslenskra fræðimanna hvort slíkar þjóðréttarskuldbindingar teljast yfir höfuð
til réttarheimilda.
Af stöðu sáttmálans sem almennra laga leiðir m.a. að formlega bindur hann
ekki hendur löggjafans í framtíðinni við setningu nýrra reglna sem kunna að
brjóta í bága við hann. Slík löggjöf, að svo miklu leyti sem hún kann að vera
andstæð ákvæðum sáttmálans, fæli þó að sjálfsögðu í sér brot á skuldbinding-
um íslenska ríkisins samkvæmt sáttmálanum. Aftur á móti er það óljóst hvort
og þá að hvaða marki slíkt gæti orðið grundvöllur að einkaréttarlegum kröfum
á hendur íslenska ríkinu af hálfu þeirra sem telja að á sér hafi verið brotinn rétt-
ur og hafa orðið fyrir tjóni vegna þess. Þótt hér sé um efni að ræða sem að
nokkru fellur utan við meginefni ritgerðarinnar er engu að síður ástæða til að
fara um það nokkrum orðum. Bent er á dóm Hæstaréttar Islands H 1998 2528
í því sambandi, en dómurinn gefur tilefni til margvíslegra hugleiðinga um stöðu
mannréttindasáttmálans að þessu leyti, þótt ekki verði ítarlega fjallað um það
efni hér.
Atvik málsins voru þau að K höfðaði skaðabótamál á hendur íslenska ríkinu vegna
tjóns sem hann hafði orðið fyrir við málaferli sín gegn Faghúsum hf., sbr. dóm
Hæstaréttar H 1995 1613, þar sem Hæstiréttur vísaði málinu heim í hérað vegna þess
að staða dómarafulltrúa uppfyllti ekki grunnreglur stjórnarskrárinnar um sjálfstæði
dómsvaldsins. Byggði K kröfu sína á því að ríkið bæri skaðabótaábyrgð á þeirri laga-
setningu sem var grundvöllur starfa dómarafulltrúans, sem hvorki stóðst ákvæði
stjórnarskrárinnar né ákvæði Mannréttindasáttmála Evrópu. í dómi Hæstaréttar seg-
ir. „Svo sem fram er komið, var það niðurstaða Hæstaréttar 7. júní 1995 í máli því,
sem stefndi hafði skotið til réttarins, að málið hefði ekki fengið þá meðferð fyrir hér-
aðsdómi, sem stæðist áskilnað stjómarskrár og mannréttindasáttmála Evrópu um
sjálfstæði dómsvaldsins. Þótt meðferð Héraðsdóms Reykjavíkur á málinu, að því er
varðar úthlutun til dómarafulltrúa og umfjöllun hans um málið, hafi verið í samræmi
við það, sem tíðkast hafði, var engu að síður brotinn réttur á stefnda við meðferð
þessa með þeim afleiðingum, að málskot hans til Hæstaréttar ónýttist. Við úrlausn
þess, hvort stefndi eigi rétt á því að fá bættan þann kostnað, sem sannanlega megi
rekja til þessa, verður að líta til þess, að hér var um brot á mikilvægum grundvallar-
réttindum að ræða, sem meðal annars er kveðið á um í mannréttindasáttmála Evrópu,
358