Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 49

slíka umrœðu. Þá verður að gæta þess, að umræðan sé málefnaleg og standist
almennar velsæmiskröfur. [...]
Þótt annað sé ekki fram komið en að stefnendur hafi reynt að vanda framkvæmd
undirskriftasöfnunar sinnar, gefur það auga leið, að eftirlit þeirra með söfnuninni gat
aldrei verið fullkomið og slík almenn undirskriftasöfnun í viðkvæmu deilumáli var
sem slík fallin til að valda ófriði. Þá er enn til þess að taka, að þegar um stjórnmála-
átök er að rœða sem hér, eru ummœli, enda þótt talin séu varða við hegningarlög,
síður til þess fallin að meiða þann, sem þeim er beint að. Jafnvel má orða, að um-
mælin geti haft þveröfug áhrif.
Ofangreind sjónarmið þykja leiða til þess, að stefnendur verði, eins og hér stendur
á, að þola harkalegri umræðu en venjulegt má teljast, án þess að það verði látið
varða ummælanda ábyrgð...
Eins má benda á ummæli í héraðsdómi í H 1979 647 þar sem segir m.a.:
Um ritfrelsi er sérstaklega fjallað í 72. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem svo er kveðið
á, að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar á prenti, en verði þó að
ábyrgjast þær fyrir dómi. Meiðyrðalöggjöfin felur í sér takmarkanir á grundvallar-
reglunni um tjáningarfrelsi. Þessar takmarkanir byggjast almennt á því viðhorfi, að
hagsmunir tengdir œru manna geti verið svo ríkir, að þeir almannahagsmunir, sem
við tjáningarfrelsið eru bundnir, hljóti að víkja.
A hinn bóginn er almennt viðurkennt, að árásir á æruna, sem væru ólögmætar eftir
almennum reglum, gætu verið lögmætar, ef ríkir hagsmunir liggja til grundvallar
þeim árásum. Meðal þeirra hagsmuna, sem þannig kunna að verða metnir meir en
hagsmunir æruverndar em hagsmunir samfélagsins afþví, að umrœður um opinber
málefni geti fariðfram íþeim mœli sem hinar lýðrœðislegu og þingrœðislegu grund-
vallarreglur krefjast. Meðal annars er nauðsynlegt, að menn geti gagnrýnt pólitíska
andstæðinga, athafnir þeirra og skoðanir að vissu marki. Ekki eru menn sammála um,
hversu langt eigi að ganga í þessu efni almennt, en hér verða dómstólar að skera úr
eftir málavöxtum hverju sinni. Við þetta mat verður m. a. að gœta þess, að opinber-
um umrœðum verði ekki settar ofþröngar skorður eða hlutverki fjölmiðla að því er
varðar upplýsingastarfsemi og gagnrýni.
í báðum ofangreindum málum og fleiri meiðyrðamálum sem vörðuðu Varið
land voru stefndu sýknaðir af nokkrum hluta refsikrafna varðandi nánar til-
greind ummæli. í hæstaréttardómum í þessum málum var hins vegar enginn
rökstuðningur sambærilegur þeim sem fram kom í héraðsdómunum þótt ætla
megi að niðurstaða um sýknu hafi verið byggð á slíkum sjónarmiðum.18
Að frátöldum þessum meiðyrðamálum voru íslenskir dómstólar fáorðir um
hvort einhver önnur tiltekin markmið gætu réttlætt skerðingu á tjáningarfrels-
inu, t.d. allsherjarregla, heilsa eða siðgæði. Þó mátti augljóslega finna ákvæði í
18 ítarlega umfjöllun um dóma sem vörðuðu Varið land og aðdraganda þeirra málaferla má sjá í
grein Jakobs R. Möller: „Varið land heimsótt á ný“ í afmælisriti Guðmundar Ingva Sigurðssonar,
bls. 91 þar sem m.a. eru færð rök fyrir því að niðurstöður íslenskra dómstóla um slfk álitaefni yrðu
aðrar í dag í ljósi áhrifa 10. gr. MSE.
383