Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 51

unarakstursmála og harkaleg ummæli m.a. þess efnis að lögregla hundelti menn
og falsaði blóðsýni. Ekki var vikið að álitaefnum um 72. gr. stjskr. en fallist var
á að í greinunum fælist ærumeiðandi aðdróttun að ótilteknum starfsmönnum í
lögregluliði Reykjavíkur. Tveir dómarar í Hæstarétti voru þó á öðru máli og
vildu sýkna einkum með vísan til þess að ekki væri um að ræða ásakanir blaðs-
ins á hendur lögreglunni í Reykjavík í heild og ekki heldur tilteknum lögreglu-
mönnum. Var ekki talið, með hliðsjón af efni fyrirsagna og greina í heild, að svo
langt væri gengið að brotið væri gegn 108. gr. alm. hgl. sem skýra bæri með
hliðsjón of grundvallarreglum um frelsi manna til að tjá sig í ræðu og riti.
í H 1987 1280 var rithöfundurinn Þorgeir Þorgeirson dæmdur til sektarrefs-
ingar vegna tveggja blaðagreina sem birtust eftir hann með harðri gagnrýni á
lögregluna í Reykjavík, ásökunum um lögregluofbeldi og áskorunum til dóms-
málaráðherra um að taka á vandamálinu. Voru greinarnar skrifaðar í kjölfar
fréttaflutnings og umræðu um tiltekið mál sem vakti mikla opinbera umræðu,
þar sem maður hafði kært lögreglumenn fyrir harðræði við handtöku. Var refsi-
mál höfðað gegn Þorgeiri fyrir brot á 108. gr. alm. hgl. vegna ummæla hans í
garð lögreglunnar. í dómi héraðsdóms var rökstutt hvort refsing fyrir aðdróttan-
irnar færi gegn prentfrelsisákvæði stjómarskrárinnar. Ekki virtist vega þungt sú
meginmálsvöm Þorgeirs að hann hefði með skrifum sínum verið að sinna
rithöfundarskyldum sínum og viljað vekja athygli á mikilvægu samfélagslegu
málefni, upplýsa almenning um líkamstjón sem hlotist hefði af lögregluofbeldi
og kalla eftir aðgerðum yfirvalda. Ekki var fallist á að Þorgeir nyti nokkurra
sérréttinda eða ríkara málfrelsis en aðrir vegna starfa sinna sem rithöfundur, en
að öðru leyti var engin afstaða tekin til tilgangs blaðaskrifanna sem slíkra. A
það var bent að 72. gr. stjskr. gerði ráð fyrir því að menn yrðu sóttir til ábyrgðar
fyrir ummæli á prenti eða fyrir að viðhafa tiltekin ummæli opinberlega, og var
auk fyrrgreindrar 108. gr. m.a. vísað til ákvæða XXV. kafla alm. hgl. um æru-
vernd. Var fallist á að í ummælum Þorgeirs fælust ærumeiðandi aðdróttanir sem
beindust að ónafngreindum og ótilteknum starfsmönnum í lögregluliði Reykja-
víkur og brytu gegn 108. gr. Hæstiréttur féllst á niðurstöðu héraðsdóms um sak-
fellingu án frekari rökstuðnings. í sératkvæði við dóminn var á það bent að
marka þyrfti skýrt hvem ummæli væru talin meiða. Væri það nauðsynlegt
vegna vamar ákærða og þess vandasama úrlausnarefnis hvaða takmörk væri
óhjákvæmilegt að setja umræðu um almenn málefni í þessu tilliti. Var ekki
fallist á að ærumeiðandi aðdróttanir gætu beinst að ótilteknum hópi manna.
Skýra yrði 108. gr. alm. hgl. með hliðsjón af grundvallarreglu íslenskrar stjórn-
skipunar um frelsi manna til að tjá sig í ræðu og riti og voru ekki talin skilyrði
til að refsa ákærða.
Dómurinn í Þorgeirsmálinu átti eftir að hafa ýmsar afleiðingar bæði fyrir
vernd tjáningarfrelsis og einnig stöðu Mannréttindasáttmála Evrópu að íslensk-
um rétti. Hér skapaðist tilefni til kærumáls sem leiddi síðar til fyrsta áfellisdóms
Mannréttindadómstóls Evrópu í máli gegn íslandi. Atti sá áfellisdómur stóran
þátt í endurmati á því hvemig rétt væri að tryggja betur stöðu sáttmálans að
385