Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 73

Fallast ber á það með héraðsdómi að ummæli ákærða í DV 17. febrúar 2001 séu
alhæfingar, sem ekki séu studdar neinum rökum, enda munu vandfundin rök fyrir
yfirburðum á grundvellí kynþáttar. Enda þótt ekki verði fullyrt að orðið negri sé út
af fyrir sig niðrandi í íslensku máli verður, þegar dagblaðsviðtalið er lesið í heild og
ummœli ákœrða virt í því samhengi, að telja að með þeim sé leitast við að upphefja
hvíta menn á kostnað manna aföðrum litarhœtti með háði, rógi og smáium. Ummæli
ákærða fela því í sér háttsemi sem fellur skýrlega að verknaðarlýsingu 233. gr. a
almennra hegningarlaga. Lagaákvæðinu er œtlað að koma í veg fyrir kynþáttamis-
rétti og kynþáttahatur og er markmið þess því lögmœtt og þœr skorður sem það setur
tjáningarfrelsi nauðsynlegar og samrýmast lýðrœðishefðum.
Dómurinn er mikilvægt fordæmi um skýringu á 233. gr. a alm. hgl. ekki síst
vegna hins ítarlega rökstuðnings þar sem meðal annars er tekið mið af sam-
hengi ummælanna. Er það í samræmi við framkvæmd Mannréttindadómstóls
Evrópu við túlkun 10. gr. MSE um að heildarmat á ummælum og öllum atvik-
um geti ráðið úrslitum um það hvort takmarkanir á tjáningarfrelsinu teljist rétt-
lætanlegar.60
í ljósi þeirra dóma sem nú hafa verið raktir má fullyrða að þar komi fram
skýrar en áður það hagsmunamat sem fram fer hjá dómstólunum í meiðyrða-
málum eða öðrum refsimálum þar sent ummæli eru talin vega að réttindum eða
mannorði annarra. Af þeirri dómaframkvæmd sem mótast hefur allt frá dómin-
um í máli Gallerí Borgar í H 1995 408 þar sem vísað var til prentfrelsisákvæðis
stjómarskrárinnar og 10. gr. MSE við skýringu refsilaga má afdráttarlaust ráða
að áhrif stjórnarskrár við mat á refsiákvæðum sem skerða tjáningarfrelsi við
þessar aðstæður hafa þannig aukist verulega. Fyrir þann tíma var fágætt að t.d.
ákvæði 234. og 235. gr. alm. hgl. í meiðyrðamálum væru skýrð í ljósi prent-
frelsisákvæðis stjómarskrárinnar sem sérstakar lögbundnar takmarkanir á tján-
ingarfrelsinu.61
6.3 Aukin vernd tjáningarfrelsis í umræðu um opinbera starfsmenn og
stofnanir samfélagsins
Eitt er það svið þar sem augljóslega má greina aukna vemd tjáningarfrelsis að
íslenskum rétti á síðustu árum, en það er umræða um opinbera starfsmenn og
stofnanir samfélagsins. Er augljóst að áhrif Mannréttindasáttmála Evrópu eru
þar mikil og má rekja þá þróun lengra aftur en til stjórnarskrárbreytinganna
1995. Niðurstaða Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Þorgeirs Þorgeirsonar
markaði upphaf hennar, enda var bmgðist við þeim dómi með því að fella brott
108. gr. alm. hgl. um sérstaka æruvemd opinberra starfsmanna. Um opinbera
starfsmenn gilda því almennar reglur um vemd fyrir refsiverðum móðgunum
eða aðdróttunum, sbr. 234. gr. og 235. gr. laganna.
60 Hörður Einarsson: „Tjáningarfrelsi og skoðanafrelsi". Afmælisrit Davíðs Oddssonar, bls. 500.
61 Til samanburðar varðandi breyttar aðferðir dómstóla í meiðyrðamálum um skýringu refsi-
ákvæða 234. og 235. gr. alm. hgl. í ljósi 73. gr. stjskr. má einnig nefna H 1998 693.
407