Ægir - 01.06.1998, Blaðsíða 22

_<*nan

Gamli og nýi tíminn í bátunum
Þessi mynd sem tekin var í Ólafsvíkurhöfn sýnir vel þá próun sem orðiö hefur í smábátum hér á landi. Afopnu bátunum hafa tekiö viö
stœrri og kraftmeiri hátar, tré hefur vikiö fyrir plasti og litlar bátavélar fyrir margfalt öflugri mótorum. Mynd: [óh
Sjóferðir stóðu tíðast í sex til tólf
klukkustundir, en sjaldan lengur ef
menn náðu lendingu í heimavör.
Venjan var sú að róið væri snemma
morguns og komið aftur að landi síð-
degis, en þetta fór þó ávallt nokkuð
eftir aflabrögðum. Verstöðvar voru
flestar þannig staðsettar að skammt
væri að róa á mið, víðast 1-3 klukku-
stundir og algengast var að menn
væru að veiðum 4-6 tíma á dag. Þegar
mikið aflaðist gátu sjóferðir þó tekið
skemmri tíma og þá var stundum róið
tvisvar sama dag.
Sjóferðir á opnum bátum við ís-
landsstrendur að vetrarlagi gátu verið
mikil þrekraun og oft urðu mikil sjó-
slys þegar veður versnaði skyndilega.
Á nánast hverju ári fórust fleiri eða
færri skip hér við land, tíðast með allri
áhöfn. Mest urðu slysin undir lok 17.
aldar. Árið 1685 fórust alls 20 skip hér
22 ÆGiIR --------------------------
við land og með þeim 174 menn og
árið 1700 drukknuðu 185 sjómenn hér
við iand, þar af 165 á einum degi, 8.
mars. Hafa aldrei jafn margir menn
farist í sjó við íslandsstrendur á einum
degi.
Aflabrögð og fiskverkun
Vitneskja okkar um aflabrögð á fyrri
öldum er afar takmörkuð. Engar töl-
fræðilegar heimildir eru tiltækar fyrr
en kemur fram á síðara hluta 19. aldar
og um fyrri aldir er helst hægt að
styðjast við frásagnir annála. Þeir
greina þó aldrei frá afla í tölum, segja
aðeins að hann hafi verið „lítill",
„góður", „í meðallagi" o.sv. frv. Af
þessu má að sönnu fá nokkra heildar-
mynd og við getum t.a.m. gengið út
frá því að aflabrögð hafi almennt verið
betri á einni öld en annarri, en mikið
lengra ná þessar frásagnir ekki.
Jón Jónsson, fiskifræðingur, hefur
gert athyglisverðar tilraunir til að
áætla aflabrögð á fyrri öldum út frá
frásögnum annála og upplýsingum
um innanlandsneyslu og útflutning á
skreið. Þessar tölur eru áætlaðar og
geta aldrei verið annað en vísbending,
en þær benda til þess að í góðum
árum hafi oft aflast feikimikið á ára-
bátana, jafnvel allt að 40 þúsund smá-
lestum á vetrarvertíðinni.
Á fyrri öldum var langmestur hluti
fiskafla íslendinga verkaður í skreið,
þ.e.a.s. þurrkaður. í þessu efni nutu ís-
lendingar iegu landsins á hnettinum,
en loftslag hér á landi hentaði einkar
vel til skreiðarverkunar. Skreiðarverk-
unin var í raun sáraeinföld og til-
kostnaður við hana tiltölulega lítill.
Þegar skip komu að landi var aflanum
skipt og gert að honum, fiskurinn
hausaður og flattur og síðan-lagður í