Bjarmi - 01.06.2005, Síða 20

undirbúa ræður heldur eingöngu að
hugleiða sama textann vel. Hann
vildi að nemendur fengjust við
sama textann um nokkurt skeið í
morgunhugleiðingum sínum.
Bonhoeffer leit á það sem lykilatriði
að kristnir guðfræðingar notuðu sér
kyrrð morgunsins til að íhuga texta
úr ritningunni og bænahalds.
Starfið í Finkenwalde einkenndist
því af trúariðkun. Annað sem
nemendur veittu athygli var sú
staðreynd að Bonhoeffer var enn
ákafur friðarsinni.
Á þessum tíma undirbjó hann
og skrifaði bók sína um eftir-
fylgdina (Nachfölge, The cost of
Discipleship) sem er trúfræðileg rit-
skýring á Fjallræðunni. Sú bók er
líklega áhrifamesta bók hans og
í bókinni er lögð áhersla á kostnaðinn
við eftirfylgdina, hlýönina við kall
Krists.
hefur enn þann dag í dag mikið að
segja. Hún er á vissan hátt uppgjör
við kirkjudeilurnar þótt hún standi á
eigin fótum. í bókinni er lögð
áhersla á kostnaðinn við eftir-
fylgdina, hlýðnina við kall Krists.
Kristindómurinn er ekki á nokkurn
hátt öruggur valkostur. Biskupinn
Bell skrifaði formála að ensku út-
gáfu bókarinnar og vitnar þar í eftir-
farandi orð úr bókinni: „Þegar
Kristur kallar á mann, biður hann
Fangaklefinn íTegal sem Bonhoeffer dvaldi í.
Ef hann ætlaði að taka þátt í uppbyggingu
Pýskalands eftir að stríðinu lauk, þyrfti hann að
vera viðstaddur og taka þátt í erfiðleikum og
þjáningum þeirra sem voru heima.
mann um að koma og deyja.“ Það
má segja að þessi orð hafi síðan
ræst á Bonhoeffer í bókstaflegum
skilningi. Bell segir einnig i
formálanum að Bonhoeffer hafi
verið píslarvottur í margvislegum
skilningi áður en hann dó.
Eftir að starfinu í prestaskólan-
um var lokað reyndi Bonhoeffer að
halda kennslunni áfram „á hlaup-
um“ en þeir tímar sem fóru i hönd
voru markaðir mikilli óvissu og
minntu um margt á atburði áranna
1933-34. Ofsóknir á hendur Gyð-
ingum urðu markvissari og tals-
verður fjöldi fólks sem Bonhoeffer
tengdist þurfti að yfirgefa Þýska-
land og þar reyndist biskupinn Bell
honum vel enn og aftur. Hann út-
vegaði m.a. mági hans, Gerhard
Leiholz, eiginmanni Sabine, stöðu
við háskóla í Oxford. Þetta var árið
1938 og þau lásu um atburði
Kristalnæturinnar í blöðunum þegar
þau voru nýkomin til Englands. Þá
voru samkomuhús Gyðinga
eyðilögð víða um Þýskaland, auk
þess voru verslanir þeirra rændar
og lagðar í rúst.
í mars og apríl 1939 dvaldist
Bonhoeffer í London og hitti
Reinhold Niebuhr þar sem bauð
honum i heimsókn til New York.
Þegar Bonhoeffer kom þar í júní
stóð honum til boða þar staða til
þriggja ára. Þar var i raun kominn
ástæða til að snúa ekki aftur til
Þýskalands. Hann átti að vinna
með þeim sem höfðu flúið frá
Þýskalandi og hugsanlegt að finna
einhverja réttlætingu i þvi. En hann
gerði sér þá fyrst grein fyrir því að
hann hefði aldrei átt að fara til
Bandaríkjanna á þessum umbrota-
tímum. Ef hann ætlaði að taka þátt í
uppbyggingu Þýskalands eftir að
striðinu lauk, þyrfti hann að vera
viðstaddur og taka þátt í erfiðleik-
um og þjáningum þeirra sem voru
heima. Hann leit þannig á að hann
væri að fyrirgera rétti sinum ef
hann flýði.
IV
Bonhoeffer var hugsanlega
farinn að hugsa viðnámið öðruvísi
á þessum tima. Það er að sjálf-
sögðu afar erfið siðfræðileg spurn-
ing sem blasti við honum: „Er rétt-
lætanlegt að taka mann af lífi sem
vinnur gegn Guði og réttlætinu?"
Margir hafa rætt mikilvægi tveggja
rikja kenningar Lúthers i þessu
samhengi. Þar er lögð
áhersla á að valdsvið ríkis og kirkju
sé aðskilið og þannig eigi það að
vera. Kirkjan á ekki að reyna að
hafa áhrif á valdsvið ríkisins heldur
treysta því. Þessi kenning var oft
notuð til að réttlæta gjörðir
nasismans, bæði af þeim sjálfum
og einnig af þeim kirkjunnar mönn-
um sem aðhylltust nasismann.
Framan af hafði Bonhoeffer skrifað
undir þessa kenningu og líklegt er
að hún hafi haldið aftur af honum í
viðnáminu, en nú var hann aug-
Ijóslega kominn af þessari skoðun
fyrir nokkru. Hann leit svo á að
ríkisvaldið væri farið að vinna gegn
kirkjunni og kenningum hennar og
þess vegna væri tveggja ríkja kenn-
ingin ekki lengur í gildi. Hann var
líka búinn að segja skilið við
Gandhi. Oft hafa eftirfarandi orð
verið höfð eftir Bonhoeffer í sam-
bandi við lausn á þessum siðferði-
lega vanda: „Ef geðsjúkur maður
geysist á bíl niður götu troðfullri af
fólki, þá er hlutverk mitt ekki ein-
göngu að hlúa að sárum þeirra,
sem verða fyrir honum, heldur
einnig að sjá til þess að hann aki
ekki framar." Hér er sterklega gefið
í skyn að mótspyrna án ofbeldis
væri ekki lengur valmöguleiki.
Hann fór því aftur út í auðnina.
í mars 1940 komu liðsmenn
Gestapo i veg fyrir að hann gæti
starfað áfram sem prestur og í
september sama ár var honum
meinað að tala opinberlega og gefa
út bækur. Fljótlega gengur hann
síðan i andspyrnuhreyfinguna
Abwehr. Hann hafði fyrst verið
20