Fréttablaðið - 03.03.2010, Blaðsíða 20
MARKAÐURINN 3. MARS 2010 MIÐVIKUDAGUR6
Ú T T E K T
Í
kjölfar þess að íslenskt efna-
hagslíf fór á hliðina haust-
ið 2008 flykktust að þrösk-
uldi bankanna fjölmörg fyr-
irtæki í fjárhagslegum vanda.
Eigendur þeirra höfðu þá misst allt
sitt og gátu ekki staðið við bak
fyrirtækjanna, eða þá að efna-
hagsreikningur fyrirtækjanna var
slig aður af skuldum, gjarnan í er-
lendri mynt.
Lítið var þó við ráðið í fyrstu.
Aðstæðurnar voru af þvílíkri
stærðargráðu að lítil þekking var
innandyra í bankageiranum á því
hvað skyldi gera. Til að bæta gráu
ofan á svart var ekki ljóst hvernig
efnahagsreikningur bankanna leit
út og óvíst um eignarhald þeirra.
Það tók ekki að skýrast fyrr en í
fyrrasumar og tóku þá málin að
þokast í rétta átt. Nú er svo komið
að bankarnir eru orðnir æði fyrir-
ferðarmiklir í fyrirtækjarekstri.
Þeir stýra og eiga að hluta, jafnvel
öllu leyti, meirihluta þeirra fyrir-
tækja sem landsmenn eiga í við-
skiptum við á hverjum degi.
LEIÐARVÍSIR FJÁRHAGSLEGRA
VANDRÆÐA
Innan fyrirtækjasviðs bankanna
þriggja, Arion banka (áður Kaup-
þings), Íslandsbanka og Lands-
bankans, var hafist handa við
það snemma á síðasta ári að kort-
leggja fjárhagsstöðu íslenskra fyr-
irtækja og hluthafa þeirra. Innan
þeirra voru settar upp sérstakar
deildir með starfsfólk af ýmsum
sviðum, svo sem af fyrirtækja-
og ráðgjafarsviði. Hlutverk þeirra
er eitt og hið sama og ferlið sam-
bærilegt þótt hver bankanna hafi
sínar eigin verklagsreglur um fjár-
hagslega endurskipulagningu fyr-
irtækja.
Deild Landsbankans nefnist
Fyrirtækjaþróun og er hún innan
fyrirtækjasviðsins. Hlutverk deild-
arinnar er kerfisbundin greining
á stöðu lánasafns fyrirtækjasviðs
bankans og leggur hún fram til-
lögur og úrræði fyrir fyrirtæki í
fjárhagslegum vanda. Lánanefnd
þarf að samþykkja tillögur áður en
lengra er haldið. Aðgerðirnar fela
oftar en ekki í sér skuldaskipu-
lagningu sem endar farsællega
og því ekki þörf á frekari aðgerð-
um bankans. Þetta á jafnframt við
um hina bankana tvo. Í einhverjum
tilvikum verður þó ekki hlaupist
undan því að bankinn breyti kröf-
um sínum í hlutafé, jafnvel taki
fyrirtækið yfir. Þegar það gerist
færist umsýsla bankans yfir til
eignarhaldsfélagsins Vestia.
Helsta markmið Vestia er að há-
marka virði þeirra eignahluta sem
félagið eignast fyrir Landsbank-
ann. Stefnt er á að eiga fyrirtækin
í eins stuttan tíma og mögulegt er
og selja þau áfram þegar fullnægj-
andi árangur hefur náðst. Gagnsæi
er á starfsemi Vestia og má sjá þau
fyrirtæki sem eignarhaldsfélagið
á hlut í að einhverju eða öllu leyti
á vefsíðu félagsins.
Arion banki starfrækir sam-
bærilega deild innan bankans,
svonefnt Úrlausnasvið, sem starf-
ar sjálfstætt frá útlánasviðum. Þar
hafa hátt í fjörutíu fyrirtæki þegar
farið í gegnum fjárhagslega end-
urskipulagningu. Nú eru tæplega
fimm prósent þeirra fyrirtækja
sem eru í viðskipum við Arion
banka í endurskipulagningu.
Halldór Lúðvígsson, fram-
kvæmdastjóri Úrlausnasviðs hjá
Arion banka, segir að áhersla sé
lögð á að finna lausnir fyrir fyr-
irtækin sem leiðir ekki af sér af-
skriftir krafna og yfirtöku bank-
ans á þeim. „Við reynum hvað við
getum að finna lausn með núver-
andi eigendum en það er því miður
ekki alltaf hægt,“ segir hann og
bendir á að minni fyrirtæki séu
oftar en ekki háð stofnendum og
stjórnendum þeirra.
„Fjárhagsleg endurskipulagn-
ing hluta af tæplega fjörutíu fyr-
irtækjum er lokið og lauk henni
með því að eigendur komu með
nýtt eigið fé eða veð svo félagið
hélt áfram starfsemi í þeirri mynd
sem það var fyrir,“ bendir Halldór
á. Með nýju eiginfé leggja fyrrver-
andi eigendur inn nýtt fé og greiða
niður hluta af lánum. Eftirstöðvar
af lánum eru þá oft settar í annan
búning. Þegar þetta gengur eftir er
til umræðu að bankinn, í hlutverki
lánardrottins, komi til móts við
það og lækki kröfur sínar á hendur
fyrirtækinu. Allt fer þetta þó eftir
stöðu fyrirtækisins, umfangi þess
og fjölda kröfuhafa. Þegar kröfu-
hafar eru færri er endurskipulagn-
ingin auðveldari. Mikil áhersla er
lögð á það hjá Arion banka að end-
urskipulagningarferlið gangi eins
hratt og mögulegt er.
Enn sem komið er hefur Arion
banki tekið yfir afar fá félög, eða
sex að hluta eða að öllu leyti. Fimm
prósent í Atorku, sautján í Stoðum
og um fjörutíu prósent í fasteigna-
félaginu Landic. Hlutina eignað-
ist bankinn í kjölfar nauðasamn-
inga. Hin þrjú félögin eru Hekla,
Penninn og 1998 ehf., sem á Haga,
móðurfélag Hagkaupa, Bónuss og
fjölda annarra verslana. Stefnt er
að skráningu Haga á hlutabréfa-
markað á seinni hluta árs. Meðferð
Arion banka á Högum hefur sætt
mjög harðri gagnrýni. Reiknað er
með að Penninn og Hekla fari fljót-
lega í söluferli.
Bankinn stefnir ekki að því að
reka yfirtekin félög til langframa,
heldur selja þau eins fljótt og kost-
ur er. Eignasel, eignarhaldsfélag
Arion banka, mun halda utan um
hluti bankans í yfirteknum félög-
um en verið er að koma starfsem-
inni í gang.
Keimlíka sögu er að segja af Ís-
landsbanka. Þar á bæ var staða
lánasafnsins kortlögð snemma á
síðasta ári og fyrirtækjum for-
gangsraðað. Niðurstaðan var sú að
efnahagsreikningur fjórðungs fyr-
irtækja í viðskiptum við Íslands-
banka var í góðu lagi en fjórðung-
ur taldist ekki eiga sér viðreisnar
von. Helmingur fyrirtækja þurfti
á mismikilli fjárhagslegri endur-
skipulagningu að halda.
Íslandsbanki hefur tekið yfir
fyrirtæki í mjög litlum mæli. Sam-
kvæmt upplýsingum frá bankan-
um er erfitt að segja til um hversu
mörg fyrirtæki hafa verið endur-
skipulögð. Stefnt mun vera að því
að ljúka verkinu að mestu leyti á
þessu ári og hreinsa að stærstum
hluta lánabók bankans.
Bankinn hefur tekið yfir Steypu-
stöðina auk Sjóvár og Skeljungs,
sem sett voru inn í eignaumsýslu-
félagið Miðengi en eru í söluferli.
Í öðrum tilvikum er um að ræða
yfirtöku á hlutafé, sem bankinn
hefur haft veð í. Þar á meðal er
tæpur 47 prósenta hlutur í Ice-
landair Group, sem bankinn tók
af eignarhaldsfélögunum Mætti
og Nausti, félögum bræðranna
Benedikts og Einars Sveinssona
og Karls og Steingríms Werners-
sona. Viðmælendur Markaðarins
segja ekki útilokað að bankinn sé
við stýrið á fleiri fyrirtækjum og
eignarhaldsfélögum með óform-
legum hætti án þess að gera það
opinberlega. Því til sönnunar hefur
bankinn skipað stjórnarmenn í 21
fyrirtæki, eða tæpum helmingi
þeirra fyrirtækja sem bankarn-
ir allir hafa fengið stjórnarsæti í.
Þau eru 48 í heildina.
ERFIÐLEIKAR SKRIFAST Á BANKA
Umfang fyrirtækjarekstrar bank-
anna hefur verið harðlega gagn-
rýnt. Helst beinist gagnrýnin að
því að fjárhagsleg staða fyrirtækj-
anna sem bankarnir hafa tekið yfir
sé að miklu leyti þeim sjálfum að
kenna. Bankarnir hafi farið offari
á tímum uppsveiflu þegar nægt
framboð hafi verið á ódýru láns-
fé á öllum mörkuðum og ausið úr
sjóðum sínum til fyrirtækjakaupa
án þess að starfsmenn útlánasviða
hafi velt efnahagsreikningi og
rekstrarhæfi fyrirtækjanna mikið
fyrir sér.
Þá hafa nokkrir sem Markaður-
inn hefur rætt við vegna umfjöll-
unarinnar bent á náin tengsl helstu
hluthafa bankanna við þau fyrir-
tæki sem nú séu í vanda stödd.
Nægir þar að nefna fisksölufyr-
irtækið Icelandic Group. Það var
um tíma að mestu í eigu Magn-
úsar Þorsteinssonar, fyrrver-
andi liðsmanns í Samsonar-hópn-
um svokallaða, og eins af nánustu
viðskiptafélögum feðganna Björ-
gólfs Guðmundssonar og Björgólfs
Thors Björgólfssonar. Síðar komst
félagið í eigu Björgólfs eldri, sem
þá var formaður bankaráðs Lands-
Lánveitingar til fyrirtækja voru ekki unnar á fag-
legum grunni, að sögn Egils Jóhannssonar, forstjóra
Brimborgar. Egill og fjölskylda hans hafa átt Brim-
borg í rúma þrjá áratugi og byggt það upp hægt og
bítandi, sumir segja af varfærni. Hann hefur lengi
gagnrýnt tengsl bankanna við eigendur helstu fyr-
irtækja landsins, sem nú sitja í skuldasúpu.
Hann segir stöðuna sem sé komin upp varasama.
Bankarnir styðji fjárhagslega við fyrirtæki sem eru
í þeirra umsjón og verði stjórnendur þeirra kæru-
lausari en efni standi til. Það getur ekki síst komið
niður á fyrirtækjum á borð við Brimborg, sem hafi
í gegnum tíðina sýnt aðhald í rekstri. Sem dæmi
hefur fyrirtækið ekki gefið starfsmönnum sínum
jólagjafir um tveggja ára skeið. Slíkar sögur hefur
hann ekki heyrt hjá öðrum fyrirtækjum, sem hvíla
í faðmi bankanna. „Stjórnendur í fyrirtækjum sem
bankarnir eiga þurfa ekki að taka þessar erfiðu og
leiðinlegu ákvarðanir,“ segir hann.
Brimborg hefur frá upphafi verið rekið á sömu
kennitölunni. Egill segir að í skugga kennitöluflakks,
sem bankarnir hafi upp á síðkastið átt frumkvæðið
að, sé spurning hvort fyrirtæki sem hafi farið var-
lega muni njóta velvildar innan bankageirans. „Við
eigum enn eftir að sjá það. Fram til þessa hefur þró-
unin verið á hinn veginn. Þeir sem klókastir eru í
kennitöluflakkinu fá allt sitt afskrifað,“ segir hann
en bætir við að erfitt sé að fylgjast með kennitölu-
flakki fyrirtækja. Þær eigi sér stað á bak við lukt-
ar dyr bankanna. Hann segir viðskiptalífið verða að
sýna einhverja ábyrgð, jafnvel setja fyrirtækjum og
stjórnendum þeirra stólinn fyrir dyrnar verði þeir
uppvísir að tíðu kennitöluflakki.
Stjórnendur fyrirtækja agalausir
í faðmi bankanna
Sérdeild Fyrirtækjasvið ■ Banki tekur yfir
fyrirtæki
■ Opið söluferli
■ Skráning á
markað
■ Nýir eigendur
Fyrirtæki í vanda
A: Fyrirtæki lendir í fjárhagsvanda
B: Ef fyrirtækið er talið lífvænlegt skoðar fyrirtækjasvið helsta kröfuhafa efnahagsreikn-
ing fyrirtækisins. Málið er flóknara ef fleiri bankar koma að málinu. Í mörgum tilvikum
geta eigendur fyrirtækjanna lagt til nýtt eigið fé og greitt niður skuldir. Í þeim tilvikum
kemur kröfuhafi til móts við hluthafa með niðurfærslu krafna. Sé fyrirtækið ekki talið
lífvænlegt er mælt með að það leiti nauðasamninga.
C: Fyrirtæki í alvarlegum rekstrarerfiðleikum eru í einstaka tilfellum send beint yfir á
þau sérsvið bankanna sem sett voru á laggirnar til að sjá um skuldavanda fyrirtækja.
Efnahagsreikningurinn er lagaður til. Á þessu stigi málsins er leitað annarra leiða, svo
sem nýrra fjárfesta.
D: Ef allt þrýtur verður bankinn eða helstu kröfuhafar að taka reksturinn yfir. Á meðal
annarra möguleika eru sala eða skráning á hlutabréfamarkað.
S K U L D A Ú R L A U S N F Y R I R T Æ K J A Í V A N D A
A B C D
Fjölmörg íslensk stórfyrirtæki hafa lent með
einum eða öðrum hætti í gjörgæslu hjá bönkun-
um. Undantekning er að fyrirtæki fari í þrot og
virðist allra leiða leitað til að komast hjá slíku.
Jón Aðalsteinn Bergsveinsson skoðaði ástæður
þess að fyrirtækin lentu í djúpum faðmi bank-
anna og hvað verður um þau.
Bankarnir greiða úr
eigin flækjum
EGILL JÓHANNSSON Forstjóri Brimborgar segir stjórnendur
þeirra fyrirtækja sem farið hafi varlega og ekki sokkið í skuldafen
ekki njóta jafn mikillar velvildar og gera megi ráð fyrir. Hann
segir viðskiptalífið verða að refsa þeim sem færi rekstur yfir á
nýja kennitölu. MARKAÐURINN/VALLI