Fréttablaðið - 20.03.2010, Blaðsíða 18

18 20. mars 2010 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Anna Sigríður Pálsdóttir, Arn-
fríður Guðmundsdóttir, Bald-
ur Kristjánsson, Hjalti Huga-
son, Pétur Pétursson, Sigrún
Óskarsdóttir, Sigurður Árni
Þórðarson og Sólveig Anna
Bóasdóttir skrifa um hrunið
Langt er liðið frá hruninu haust-ið 2008 – meira en heilt ár.
Tími frjórrar umræðu er liðinn. Í
staðinn hefur komið endalaus bið.
Tveir þröskuldar hamla frekari
úrvinnslu. Eftirmál Icesave-klúð-
urs Landsbankans gamla stöðva
efnahagslega uppbyggingu. Ítrek-
uð seinkun á skýrslu Rannsóknar-
nefndar Alþingis stöðvar á hinn
bóginn það fjölþætta uppgjör sem
fara verður fram í samfélaginu
áður en sátt og eining getur komist
á að nýju.
Þetta má þó ekki verða til þess
að ryk falli yfir slóð þeirra sem
ábyrgð bera. Á meðan við bíðum
er mikilvægt að við hugleiðum
á hvern hátt við viljum halda
umræðunni um hrunið áfram.
Tæknileg lagahyggja
Hvert sem litið er virðist lögfræði-
leg orðræða um hrunið drottnandi.
Allt snýst um hugsanleg lögbrot og
refsingar. Ef ekki hafa verið fram-
in lögbrot liggur í loftinu að málið
sé dautt. Fari svo að Rannsókn-
arnefnd Alþingis komist að nið-
urstöðu í þá veru virðist með öllu
óljóst hvernig sáttum verður náð í
samfélaginu. Mun hefndin þá taka
við?
Reglur og lög eru vissulega mik-
ilvæg tæki til að halda uppi rétt-
arríki. En hversu langt nær lög-
fræðileg nálgun í uppgjöri eftir
atburðarás á borð við hrunið?
Samfélagssáttmálinn verður ekki
endurnýjaður á grundvelli tækni-
legrar lagahyggju. Viðurkenningu
á því má vissulega finna í lögum
um Rannsóknarnefndina en þar
segir m.a. að leitað skuli sann-
leikans um aðdraganda og orsök
hrunsins, lagt mat á hvort um
mistök eða vanrækslu hafi verið
að ræða og hverjir kunni að bera
ábyrgð á því. Þá skal kannað hvort
skýringa hrunsins sé að einhverju
leyti að finna í siðferði þeirra sem
ábyrgð bera. Hér mælir margt
gegn of mikilli tæknihyggju.
Siðfræðileg tæknihyggja?
Reglu- og lögmálsnálgun er að
einhverju leyti einnig ráðandi í
siðfræðilegri umræðu. Siðferði
er gjarnan skilið svo að það fjalli
um lögmál sem séu ofar aðstæðu-
bundnu samhengi. Innan siðfræð-
innar eru svo gjarnan þróaðar boð-
andi reglukenningar á grundvelli
nytjahyggju eða skyldusiðfræði
eins og greinilega má sjá í ýmiss
konar siðareglum og siðanefndum
hjá hinu opinbera.
Ýmsir siðfræðingar bera þó
brigður á gagnsemi þessarar nálg-
unar og benda á að til sé önnur leið
til að lýsa því hvað það sé að vera
siðferðilega ábyrg manneskja.
Siðferði má t.a.m. lýsa svo að það
byggist á skilyrðislausu og gagn-
kvæmu trausti. Þegar manneskja
mætir okkur á opinn hátt liggur
sú skylda á herðum okkar að axla
það traust sem hún sýnir okkur.
Hin siðferðilega krafa er þá ekki
afleiðing neinnar ytri reglu eða
lögmáls. Spyrja má hvort forstöðu-
menn fjármálastofnana breyttu í
þessum anda fyrir hrun eða hvort
öðru vísi hefði farið hefðu þeir
gert það.
Ábyrgð er málið
Ef okkur á að takast að endur-
nýja samfélagssáttmálann sem
var rofinn í aðdraganda hrunsins
er ábyrgð lykilhugtak. Flestir eru
sammála um að þau sem brugðust
trausti verði að axla ábyrgð, ekki
aðeins í lagatæknilegri merkingu
heldur ekki síður siðferðilegri og
jafnvel guðfræðilegri.
Ábyrgðarhugtakið er lagt til
grundvallar þegar rætt skal
um siðferðilegt líf, siðferðilega
sjálfsmynd, það sem okkur ber að
gera í lífinu eða einstakar gjörð-
ir okkar. Í siðfræðilegri umræðu
nú á dögum er gjarnan talað um
ábyrgð okkar allra gagnvart helgi
og heilindum lífsins í víðasta skiln-
ingi. Út frá þeim bæjardyrum séð
er okkur öllum falin ábyrgð á að
tengslum alls sem lifir sé viðhald-
ið. Ábyrgð okkar allra á að við-
halda lífinu – þar með talið lífinu
í samfélaginu í sínum margbreyti-
legu myndum – einskorðast því
ekki við lagalega ábyrgð. Mann-
leg ábyrgð felst sjaldnast í því
einu að breyta lögfræðilega rétt.
Að því verður að huga í uppgjöri
hrunsins.
Hvernig ræðum við um hrunið?
Erfitt er að greina orðræðuna hér
á landi um hrunið. Orðaval okkar
og sá skilningur sem við leggjum
í orð og hugtök hefur hins vegar
áhrif á þau viðbrögð sem gripið
verður til. Við munum aldrei ná
að skilja til fulls þann harmleik –
eða hvað við viljum kalla hrunið
– með því að einblína á lögfræði-
legar hliðar málsins. Þær eru
nauðsynlegar en ekki nægjanleg-
ar. Sá skilningur sem við leggjum
í hrunið mun ákvarða hverjir bera
ábyrgðina og í hverju hún felst.
Höfundar eru guðfræðingar.
Á meðan við bíðum
SIGURÐUR ÁRNI
ÞÓRÐARSON
SIGRÚN
ÓSKARSDÓTTIR
JÓNA INGIBJÖRG
JÓNSDÓTTIR
PÉTUR PÉTURSSONHJALTI HUGASON
ARNFRÍÐUR
GUÐMUNDSDÓTTIR
ANNA SIGRÍUR
PÁLSDÓTTIR
BALDUR
KRISTJÁNSSON
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.


  


 





 
   

 
  ! "#

 $  %"
&
 '$(


 


#

 $


(

  $
  $
) %*"+

 ,  - 
   --
   . 



 


  

 
  /01 *(
 -' 
 
 

 

 


 

.
'

 
    
      $ $
" 1 2
3

  
.


%%

  

."
 



--  4


  


  
 



    (-- 

  


 




 

"
 
--    


 

&$

%

  



  

 11
 
 "
 
 
 
 

 

."     

 2
-"  5 
6
 
 --       
 
  
 

   $ 
777
 
 0

 1  '   '11
 1  
8
--  &&  ' 

 -
 ' "/99922 '4-$ 

 ;
 
 
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki