Fréttablaðið - 16.10.2010, Page 32

Fréttablaðið - 16.10.2010, Page 32
32 16. október 2010 LAUGARDAGUR Ó markaðsdrifnar listgreinar eru í mikilli samkeppni við markaðsvænar skemmtan- ir um allan heim en hefur gengið illa að verja stöðu sína og réttlæta opinberar niðurgreiðslur. Í opnunarfyrirlestri á sviðslistahátíð- inni Keðju í Tjarnarbíói á dögunum ræddi dr. Dragan Klaic vanda ómarkaðsdrifinna listgreina á tímum niðurskurðar. Útgangs- punktur hans var sá að menningarstofnan- ir sem reknar væru fyrir opinbert fé bæru ábyrgð þegar kæmi að lýðræði í samfélag- inu og að þeim bæri að vera brautryðjend- ur í listrænni nýsköpun en ekki eftirmynd markaðsdrifinnar skemmtunar. Þetta hefði hins vegar ekki tekist. Helsta ástæðan væri sú að ríkjandi fyrirkomulag í opinberum menningarrekstri væri staðnað og úrelt. Fréttablaðið ræddi við dr. Klaic að loknum fyrirlestri. Úreltar stofnanir Þú heldur því fram að hefðbundnar menn- ingarstofnanir séu tímaskekkja. Hvað áttu við? „Aðstæður opinberrar menningar hafa gjörbreyst á undanförnum áratugum. Hnatt- væðing hefur gjörbreytt samhengi hennar, það hefur orðið sprenging í menningargrein- um, markaðsdrifin skemmtun hefur náð ríkjum, stafræna byltingin kom til sögunn- ar og lífsstíll fólks er orðinn miklu einstakl- ingsmiðaðri. Það eru miklu fleiri listamenn um hituna; gömlu stofnanaleikhúsin sitja ekki lengur nánast ein að áhorfendahópn- um. Þetta og fleira hefur gert að verkum að rótgrónu menningarstofnanirnar eru orðnar pólitískt ósjálfbærar.“ En má ekki halda því fram að þessar stofnanir hafi ákveðið þjóðmenningarlegt gildi? „Út á það ganga þjóðernissinnuðu íhalds- rökin – að menningarstofnanirnar endur- spegli á einhvern hátt sjálfsmynd viðkom- andi þjóðar, listasögu hennar og landlægar hefðir. Þetta er úrelt viðhorf, hugtak á borð við þjóðleikhús hefur afar litla merkingu nú til dags.“ Hugmyndafræðileg eyðimörk En andstæðingar opinberra styrkveitinga myndu halda því fram að einmitt af þessum ástæðum sem þú nefnir sé opinber menning- arrekstur orðinn óþarfur. „Já, það eru frjálshyggjurökin. Einkavæð- um allt og látum markaðnum eftir menning- una. Ég hafna því vegna þess að það stuðlar að menningarlegri einsleitni; í markaðs- drifnu leikhúsi verður engin listræn endur- nýjun og nýsköpun, sem er hverju lýðræðis- samfélagi nauðsynleg. Opinber menning og opinber rými stuðla að samfélagslegri með- vitund borgaranna. Á hinn bóginn höfum við líka popúlista- rökin gegn opinberri menningu, sem eru á þá leið að menning og listir séu áhugamál vinstraliðsins eða elítunnar, sem sé að láta skattgreiðendur niðurgreiða tómstundagam- anið sitt. Það þarf að svara þessum öflum fullum hálsi. Það er til dæmis auðveldlega hægt að sýna fram á að hópurinn sem sækir tónleika og leikhús er frekar fjölbreyttur og sú fjölbreytni helst í hendur við niður- greiðslur. Því ódýrari sem miðinn er, því fjölbreyttari er áhorfendahópurinn. En þetta er ekki það eina sem stendur opinberri menningu fyrir þrifum. Vand- inn er líka sá að vinstriflokkarnir hafa ekk- ert haft til málanna að leggja undanfarna þrjá áratugi – hvorki sósíaldemókratar né græningjar. Jú, þeir slá um sig með frös- um um aukna þátttöku, aukið aðgengi, lágt miðaverð og svo framvegis en vinstrið er hugmyndafræðileg eyðimörk hvað opinbera menningu varðar.“ En hvað er til ráða? Á að stokka menning- arstofnanirnar rækilega upp? „Kerfið þarfnast sannarlega allsherjar endurskoðunar en ég mæli ekki með rót- tækri uppstokkun. Hættan er sú að dæmið sé ekki hugsað til enda og fyrir vikið geri það meiri skaða en gagn. Þetta er það sem hefur verið að gerast á Norðurlöndunum. Fram- lög til stofnanaleikhúsa eru skorin niður í litlum skömmtum og þeim er ýtt í áttina að markaðnum. Í stað þess að hleypa nýju lífi í opinbera menningu stöndum við uppi með niðurgreidd markaðsleikhús. Það er þversögn. Ef við lítum á efnisskrána hjá flestum stofnanaleikhúsun- um í Skandinavíu sjáum við að þorri sýning- anna sem þau bjóða upp á er markaðsvænt drasl. Framkvæmdastjórarnir segja: „En við verðum að sýna allt þetta drasl til að geta boðið af og til upp á góða sýningu.“ Ég segi: Hætt- um að niðurgreiða markaðsdrifið drasl. Látum markaðsöflunum eftir slíkar sýningar!“ En hvaða tökum á þá að taka opinberan menningarrekstur? „Útgangspunkturinn á ekki að vera sá að spara pening eða hagræða, heldur að styrkja og efla opinbera menningu. Landslagið er ekki lengur bundið við gömlu menningar- stofnanirnar; sjálfstæðum leikhópum fer fjölgandi, einstökum verkefnum og menn- ingarhátíðum. Öll þessi ólíku form hafa sitthvað til síns ágætis og verðskulda jafna möguleika á opin- berum styrkjum, þar sem fyrri árangur og áform eru höfð til hliðsjónar en ekki söguleg hefð, þar sem styrkirnir renna sjálfkrafa til sömu stofnana. Auk þess að uppræta einokun ákveðinna menningarstofnana á fjárveitingu er hægt að dreifa ákvarðanatöku og auka eftir- lit með tilliti til markmiða, gæðakrafna og væntinga.“ Menningarhallir byggðar á órum Þú minntist líka á rýmisvanda stofnana. „Já. Flest opinber leikhús eru með 500 til 700 sæti. Það er ekki nóg til að vera gróða- vænlegt og of mikið fyrir ómarkaðsdrifnar sýningar. Húsið sem við erum í, Tjarnarbíó, er mjög heppilegt rými; 150-450 manna hús er góð stærð fyrir opinbera menningarstarf- semi. Það er ekki of dýrt í rekstri og sætanýt- ing er tiltölulega góð. Það er eins og menn hafi ekki enn áttað sig á því að menningarleg samkeppni hefur stór- aukist á undanförnum áratugum. Í flestum borgum með yfir 100 þúsund íbúa hefur fólk úr mörgum uppákomum að velja. Það er ólík- legt að góð sætanýting náist kvöld eftir kvöld í 500 til 1000 sæta sal, sérstaklega ef verið er að gera eitthvað flókið og krefjandi.“ Hvernig líst þér þá á tónlistarhúsið, Hörpu, sem er að rísa við höfnina? „Þetta er hættulegur staður. Svona menn- ingarhallir byggja á þrjátíu ára gömlu úreltu módeli. Kostnaðurinn við yfirbygginguna á eftir að verða gríðarlegur, þetta verður orkusvelgur og það verður erfitt að bjóða upp á dagskrá sem laðar að nógu margt fólk. En þetta er ekkert einsdæmi. Víða í Aust- ur-Evrópu er verið að byggja tröllaukin hús í þessum dúr fyrir peninga úr framkvæmda- sjóðum ESB. Það er útbreidd ranghugmynd að í öllum Evrópuborgum sé hægt að bjóða upp á 200 tónleikadaga á ári. Þetta eru draumórar, en alls ekki séríslenskir.“ Hvernig losnar opinberi menningargeir- inn úr þessari pattstöðu sem þú telur hann vera í? „Það er ljóst að sú yfirhalning sem opinber menning þarfnast mun ekki verða að frum- kvæði stjórnmálamanna. Það stendur upp á listamenn að mynda breiðfylkingu með almenningi um að koma breytingum í gegn. En ég sé satt best að segja lítil merki þess að það sé að fara að gerast.“ Ábyrgð að sýsla með opinbert fé Þú segir að opinber menning eigi ekki að vera rekin á forsendum markaðarins en engu að síður geti menningargeirinn tileinkað sér margt úr viðskiptum. Hvað áttu við? „Þótt markmiðið listamanna sé ekki að græða peninga heldur búa til merkilega afurð verða þeir engu að síður að gera fjárhags- áætlun og halda sig við hana, vinna með það fé sem þeir hafa á milli handanna, gera raun- hæfar áætlanir um mögulega aðsókn og svo framvegis. Í því felst ábyrgð að sýsla með opinbert fé. Mér finnst alltaf jafn sláandi að hugsa til þess að á Ítalíu eru rekin að mig minnir fjórtán opinber óperuhús, sem samanlagt eru rekin með halla upp á um 460 milljón- ir evra. Og enginn kippir sér upp við það! Í stjórnum þessara húsa sitja stjórnmálamenn, kaupsýslumenn, auðjöfrar. Þetta fólk hefur enga ábyrgðartilfinningu gagnvart almenn- ingi. Hvernig getur þetta lið horft á sjálft sig í spegli? Að hluta til helgast þetta af litlu gagnsæi. Niðurgreiðslur eru sjaldnast veittar á grund- velli afmarkaðs samnings, með ákvæðum um markmið, væntingar og skyldur, heldur með opinberri fyrirskipun. Mögulega fylgja ein- hver almenn skilyrði en það er ekkert eftirlit með því. Því fer sem fer.“ Í rannsóknum þínum blínir þú á menningar- geirann í alþjóðlegu samhengi. Sumir myndu halda því fram að margt af því ætti ekki við á Íslandi, sökum fámennis og landfræðilegrar einangrunar. „Sérstaða Íslendinga er vissulega nokk- ur; þið eruð fámennara ríki en gengur og gerist. Á móti kemur að þátttökuhlutfall á opinberum menningarviðburðum á Íslandi er með því hæsta í heiminum. Þið eruð með mjög góðar aðsóknartölur og ég komst meðal annars að því að eftir hrun hefur tón- leika- og leikhúsaðsókn aukist. Það er mjög hughreystandi. Það má heldur ekki gera of mikið úr þess- ari sérstöðu; ýmislegt sem fólk hefur nefnt við mig sem séríslenskt einkenni eða þróun á sér hliðstæðu víða í Evrópu. Í stað þess að líta á Reykjavík sem höfuðborg í litlu landi eigið þið að líta á hana eins og hverja aðra 120 þúsund manna borg í Evrópu.“ Við eigum ekki að niðurgreiða drasl Opinber menning er hverju lýðræðissamfélagi nauðsynleg að mati dr. Dragans Klaic en hið ríkjandi fyrirkomulag er staðnað og úrelt. Hefðbundin stofnanaleikhús eru smám saman að breytast í niðurgreidd markaðsleikhús. Í samtali við Bergstein Sigurðsson ræðir Klaic framtíð opinberrar menningar og hvers vegna hann telur tónleikahallir á borð við Hörpu vera hættulega staði. DR. DRAGAN KLAIC „Framlög til stofnanaleikhúsa eru skorin niður í litlum skömmtum og þeim er ýtt í átt- ina að markaðnum. Í stað þess að hleypa nýju lífi í opinbera menningu stöndum við uppi með niðurgreidd markaðsleikhús. Það er þversögn.“ FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON Dr. Dragan Klaic er fæddur í fyrrum Júgóslavíu en býr í Hollandi. Hann hlaut doktorsgráðu í leik- húsfræðum frá Yale-háskóla árið 1977. Hann er fyrrverandi prófessor við Listaháskólann í Belgrad og Amsterdamháskóla, stjórnaði Theater Instituut Nederland á árunum 1992-2001, var formaður EFAH 2001-2004 og er stofnandi og formaður European Festivals Research Project. Í dag starfar dr. Klaic sem rithöfundur, fræðimaður, menningarrýnir, fyrirlesari, ráðgjafi og kennari, þar sem hann fjallar um sviðslistir í samtímanum, menningarstefnu og alþjóðlega menningarsamvinnu. Hann hefur skrifað ýmis menningartengd rit og greinar og vinnur nú að bók um framtíð leikhúsa í Evrópu. Dr. Dragan Klaic vinnur nú að nýrri bók um leikhús í Evrópu í dag og framtíð þeirra. Nánari upplýsingar er að finna á www.draganklaic.eu DR. DRAGAN KLAIC Vandinn er líka sá að vinstri flokkarnir hafa ekkert haft til málanna að leggja undanfarna þrjá áratugi – hvorki sósíaldemókratar né græningjar.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104

x

Fréttablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.