19. júní - 19.06.1996, Side 8

kvenna
Jafnrétti baráttan
barátta
Fjölbreytileiki
og kvenna-
b rátta
Dr. Stefanía Óskarsdóttir
Ljósmynd: Lauren Piperno
Mikill fjöldi kvenna um allan heim
hefur lífsviðurværi af því að stunda
kvennafræði og/eða kvennabaráttu.
Kvennarannsóknir hafa víðast náð að skjóta
rótum og hafa áhrif sem ná út fyrir hópa þeirra
sem stunda eiginlegar kvennarannsóknir. A Is-
landi hefur kvennafræðum hins vegar aldrei
verið gert hátt undir höfði þó svo að kvenna-
baráttan eigi sér langa og merka sögu hér.
Astæðan er ekki síst sú að þjóðin hefur litið
rannsóknir og fræðimennsku hornauga. Er það
í samræmi við hinn forna málshátt að bókvit
verði ekki í askana látið. En það er ekki hægt
að aðskilja kvennabaráttu, þ.e. pólitíska bar-
áttu kvenna fyrir jafnrétti, frá kvennafræðum.
Kvennafræði og kvennabarátta haldast í hend-
ur og byggja á sameiginlegum hugmyndafræði-
legum grunni, feminisma.
Feminismi er samheiti yfir aðferðafræði sem
stöðugt beinir sjónum að konum og stöðu
þeirra í samfélaginu. Feminismi, líkt og önnur
aðferðafræði setur fram tilgátur um samhengi
hlutanna. I tilviki feminismans eru þessar ein-
ingar konur og karlar. Feministar ganga út frá
því sem vísu að konur séu jafningjar karla.
Þrátt fyrir þá staðreynd benda feministar á að
konur standa körlum ekki jafnfætis í samfélag-
inu. Þetta óréttlæti telja flestir feministar að
eigi sér djúpar rætur í feðraveldinu. Ójafnrétt-
ið er álitið innbyggt í samskipti kynjanna og er
ekki afleiðing einstakra persónulegra tengsla
karls og konu. Feministar hafa leitast við að
rannsaka og beina athyglinni að því hvernig
feðraveldinu hefur verið viðhaldið. Viðfangs-
efni feminismans hefur einnig verið að meta
hvað það þýði að vera kona og hvaða áhrif kyn-
ferði hafi á öll samskipti og túlkanir, bæði á at-
burðum og fyrirbærum. Þær vangaveltur tengj-
ast rannsóknum á eðli persónulegrar vitundar.
Að þessu sögðu er rétt að benda á að feministar
tala ekki með einni röddu.
Innan raða feminista eru skiptar skoðanir
um orsakir kvennakúgunar sem og um leiðir til
að afnema hana. Þennan skoðanaágreining má
að miklu leyti rekja til mismunandi lífsvið-
horfa kvenna. En hann endurómar jafnframt
þau kynslóðaskipti sem orðið hafa í þróun
feminismans á undanförnum áratugum, sér-
staklega í Bandaríkjunum. Sú þróun er ná-
tengd áherslubreytingum í ríkjandi aðferða-
fræðikenningum í húmanískum fræðum.
Þrjár kynslóðir feminisma
Frá stríðslokum hefur feminisminn gengið
í gegnum þrjár megin hugmyndafræðilegar
kynslóðir. Fyrsta kynslóð feminismans er að
stofninum til upprunnin í frjálslyndri hug-
myndafræði - evrópskrar og bandarískrar
borgararstéttar sem sóttist eftir pólitískum
áhrifum á 18. og 19. öld. Með því að skírskota
til þess að einstaklingar væru samkvæmt nátt-
úrurétti jafnir gangnvart lögunum kröfðust
borgarar þess að einveldi konunga yrði aflétt
og að borgarastéttin fengi lýðræðisleg réttindi.
Samkvæmt hugmyndafræðilegri hefð byggir
frjálslyndur feminismi á því að konur jafnt
sem karlar séu einstaklingar. Því beri konum
að njóta sömu réttinda og karlar. Leiðin til að
koma á jafnrétti milli kynjanna er talin felast í
því að bæta réttarstöðu kvenna. Það er álitið
unnt innan ríkjandi stofnana og án þess að um-
bylta þurfi þjóðfélaginu. Kvennréttindafélag
Islands er t.d. sprottið upp úr þessum hug-
myndafræðilega jarðvegi. Og benda má á að
hugmyndafræði Sjálfstæðra kvenna, hreyfing-
ar kvenna sem nú starfar innan Sjálfstæðis-
flokksins, á margt sameiginlegt með þessari
tegund feminisma. í gegnum tíðina hefur
frjálslyndur feminismi hins vegar sætt gagn-
rýni fyrir að upphefja einstaklinginn og horfa
framhjá því að einstaklingurinn stendur ekki
einn og sér í samfólaginu. Einnig hefur frjáls-
lyndur feminismi verið gagnrýndur fyrir að
gleypa við forsendum karla um hvert sé hlut-
verk og eðli einstaklingsins. Þá hefur því verið
haldið fram af sumum þeim sem gagnrýnt hafa
frjálslyndan feminisma að sérstaða kvenna og
aldalöng kúgun þeirra hljóti að kalla á sórtæk-
ar aðgerðir, s.s. jákvæða mismunun, sem miði
að því að gera veg kvenna meiri. Lagalegt jafn-
rétti dugi skammt til að brjóta feðraveldið á
bak aftur. Þessi gagnrýni á frjálslyndan femin-
isma endurspeglar grundvallarágreining með-
6
19. júní RIT KVENRÉTTINDAFÉLAGS ÍSLANDS