19. júní - 19.06.1996, Qupperneq 18

orsakir
Kolfinna Baldvinsdóttir
60% íslenskra barna fæð-
ast utan hjónabands en
hvergi annars staðar í hin-
um vestræna heimi er
þessi tala jafnhá. Ég ákvað
að fara á stúfana og at-
huga hvort einhverjar
kannanir hefðu verið gerð-
ar á orsök þessarar sér-
stöðu íslensks samfélags.
í flestum tilvikum er það
konan sem á frumkvæði að
skilnaði og þær orsakir
sem þær tína til koma ekki
á óvart. Erfileikar í tjá-
skiptum og ójöfn verka-
skipting á heimili. En það
sem kemur kannski á
óvart er að það sem karlar
segjast sakna mest úr
hjónabandinu er kynlíf og
félagsskapur eiginkonunn-
ar. Það sem konur segjast
sakna mest er tekjur eigin-
mannsins.
Ekki alls fyrir löngu var ég að lesa The
Economist og rakst á grein þar sem fjall-
að var um hvernig skattkerfið geti stuðl-
að að fjölskyldumyndun/sundrun. Tekin voru
dæmi frá Svíþjóð, Þýskalandi, Bretlandi og
Bandaríkjunum. Þýskaland og Svíþjóð voru
tekin sem dæmi um lönd sem ganga hvort í
sína átt hvað þetta varðar og Bretland og
Bandaríkin voru sögð mislukkuð samblanda af
þeim kerfum. Skattkerfið í Þýskalandi leggur
kapp á að halda fjölskyldunni saman og benda
tölur á að það virki. Þar eru hjónaskilnaðir fá-
tíðari en annars staðar og einstæðar mæður
fæstar, en sænska kerfið gengur alveg í hina átt-
ina. Þar voru hjónaskilnaðir orðnir svo algeng-
ir og einstæðar mæður svo margar að ákveðið
var að láta kerfið koma til móts við þá þjóðfé-
lagsbreytingu. Birt voru línurit yfir t.d. hversu
mörg börn fæðast utan hjónabands í hverju
þessara landa og skagaði Svíþjóð langt fram úr
þeim þjóðum sem tekin voru fyrir í greininni,
en þá var eitt sem vakti athygli mína. ísland
var langt fyrir ofan Svíþjóð og var þó ekki fjall-
að um það í greininni. 60% íslenskra barna
fæðast utan hjónabands en hvergi annars staðar
í hinum vestræna heimi er þessi tala jafnhá. Ég
ákvað að fara á stúfana og athuga hvort ein-
hverjar kannanir hefðu verið gerðar á orsök
þessarar sérstöðu íslensks samfélags. A Hag-
stofuni er hægt að fá alls kyns töflur og línurit,
sem krefjast meiri þolinmæði en ég hef, til að
glugga í. En að lokum fann ég skýrslu sem fé-
lagsmálaráðuneytið hafði látið gera í tilefni árs
fjölskyldunnar í fyrra. Svo virðist að allar
upplýsingar sem koma fram í þessari skýrslu
séu einsdæmi á Vesturlöndum og þá sérstak-
lega í samanburði v'ið þau nágrannaríki sem
hefð er fyrir að við berum okkur saman við.
Við eigum heimsmet í þessu eins og svo mörgu
öðru. Og það sem stakk mig enn meir var að í
lok hvers kafla komst nefndin sem vann þessa
skýrslu að sömu niðurstöðu; „rekja má þetta til
menningarlegra orsaka." Ég fór að velta vöng-
um, „menningarlegra orsaka". Höfum við ekki
alltaf staðið í þeirri trú að menning okkar sé af
sama brunni og t.d. Skandinava? Það hlýtur nú
að vera eitthvað annað og meira sem veldur því
að við skerum okkur svona úr umhverfinu, og
þá varð mér hugsað til greinarinnar í The
Economist, kannski er þetta kerfinu að kenna -
eða þakka, hvernig sem á það er litið.
Nú, 60% barna fæðast utan hjónabands á
Islandi og er, eins og áður sagði, hvergi meira
um það, þó að ég þykist nú hafa heyrt einhvern
tímann að ástandið sé verst hjá svertingjakon-
um í Bandaríkjunum, þar fara þær yfir 80%.
En þessi tala segir þó ekki alla söguna, við
þekkjum hina „íslensku röð“ eins og hún er
gæsalöppuð í skýrslunni; barn, sambúð (venju-
lega í foreldrahúsum) og loks hjónaband. En
samt sem áður fæðast rúmlega 20% barna hjá
móður sem ekki er í sambúð. Hluti þessara
barna mun þó búa einhvern tímann með sínum
líffræðilega föður og hluti þeirra með stjúpföð-
ur, hluti þeirra mun upplifa annan skilnað og
enn annan stjúpföður. En af öllum fjölskyldum
á íslandi eru 9% uppbyggðar af einstæðu for-
eldri (í 95% tilvika eru það mæðurnar), en það
eru um 5000 fjölskyldur. Hjónum með börn
hefur fækkað úr 59% í 43% og barnlausum
hjónum hefur fjölgað úr 8% í 20%. Kannski
má að einhverjum hluta rekja þetta til „menn-
ingarlegra orsaka“.
En ef við höldum áfram með tölur, íslensk-
ar konur eiga flest börn á Vesturlöndum, fyrir
utan Tyrki og Maltverja, eða 2,2 börn á konu. -
Aftur má rekja þetta til „menningarlegra or-
saka“. En ef við hins vegar lítum á ítali, sem
þekktir eru fyrir sterkt og mikið mæðraveldi og
fjöldann allan af hörnum, þá eiga ítalskar kon-
ur fæst börn allra kvenna á Vesturlöndum, 1,2
börn á konu og er litið á það sem vandamál þar.
íslenskar konur eru líka yngstar til að eiga sín
börn. Tökum dæmi af Svíþjóð. Þar var litið á
það sem vandamál að táningsstúlkur væru að
fæða börn í þennan heim, með aukinni fræðslu
tókst þeim að fækka þeim um helming á síð-
ustu þrjátíu árum, á sama tíma hefur þeim
fjölgað um helming á Islandi. — Menningar-
legar orsakir.
16
19.jÚní RIT KVENRÉTTINDAFÉLAGS ISLANDS