19. júní - 19.06.1996, Blaðsíða 41

Kvennarannsóknir
að þola. Ofbeldinu er beint gegn kynferði meyjar-
innar, sítt háriö klippt og brjóst hennar skorin af. í
þessu sambandi má minnast á aö í frönskum
helgisögum frá 13. öld kemur fram aö konur voru
látnar klæðast karlmannafötum. Feöur, sem allt
vald höfðu, geröu dætur sínar aö klæöskiptingum
til að hylja ómótstæöilega líkama þeirra. Lærifeður
miðaldakirkjunnar héldu þvl á lofti aö þetta væri
ákjósanlegur kostur fyrir konur til aö verja meydóm
sinn. Klæöaskiptin áttu aö sýna hvernig konan gat
orðið llkari karlmanninum, þ.e. hinu æöra kyni, og
um leiö nálgast þá fullkomnun aö geta líkst Kristi.
Hieronimus kirkjufaöir sagöi að svo lengi sem kon-
an vill eignast börn og stunda veraldlegt llferni sé
hún eins ólík karlmanninum og hugsast getur en
um leið og hún leggur sig alla fram um að þjóna
Kristi og afneita veraldlegu hlutverki sínu þá hættir
hún aö vera kona og veröur kölluð karlmaöur.
Hinar helgu meyjar afneita llfshlutverki slnu,
neita aö framfylgja þeim skyldum og þeirri trú sem
feöraveldiö leggur á þær og gera uppreisn til aö
halda meydómi sínum. Um leiö feta þær I fótspor
Maríu meyjar, fyrirmyndar sinnar, sem túlkuö hefur
veriö sem brúöur og móöir hins þríeina guös.
Af skrifum kirkjufeöranna Ambrósíusar,
Agústínusar og Hieronimusar má ráða, að velþókn-
un Guös á skírlífi manna (jafnvel eftir giftingu) felist
I túlkun þeirra á meyfæðingu Krists. Þeir sögöu
Maríu hafa brotið fjötra bölvunarinnar (erfðasyndar-
innar) sem Eva færöi yfir mannkyn og því væri
hreinlífið gjöf konum til handa. Beittu þeir brott-
rekstri Adams og Evu úr Paradís sem eins konar
hræösluáróöri og líkaminn varö saurugur og mátti
ekki sjást.
Þessi harka I boðskap kennimanna miöaldakirkj-
unnar veröur til þess aö táknmynd Marlu, sem
nærandi, himneskrar móöur, breytist á 16. öld og
er fariö aö nota hana til aö sýna dæmi um hiö sér-
staka lítillæti hennar og undirgefni. Hún missir aö
hluta tign sína og er stundum máluö berfætt, sitj-
andi á jöröinni. Samhliða þessu spretta upp sam-
félagslegir fordómar sem leiöa til þess aö brjósta-
gjöf þykir fyrirlitleg og niöurlægjandi.
Um hórur og
hreinar meyjar
Hin einhleypa, sjálfstæöa kona sem hvorki er
hrein meyja né skækja er ekki til I kristnu miðalda-
samfélagi. I kaþólskum löndum var ógifta konan,
sú sem ekki haföi gengið I klaustur, höfö aö aö-
hlátursefni og nefnd „zitella" eöa þiþarjónka. Fram-
tíö hennar þótti takmörkuö því faöirinn gat ekki séö
fyrir henni ævilangt. Til eru Itölsk sönglög sem
henda gaman aö örlögum piparmeyjunnar.
Þannig viröist kaþólska miöaldakirkjan einungis
nefna tvenns konar kvengeröir, fyrir utan giftu kon-
una. Annars vegar hina óspjölluðu meyju sem af-
neitar heföbundnum venjum samfélagsins, neitar
aö giftast vonbiðli sínum og kýs að helga líf sitt
guöi og hins vegar skækjuna sem lifir I synd og
tælirvarnarlausa karlmenn til lags viö sig.
Maria Magdalena er sögð bersyndug vegna þess
aö hún drýgir þá synd er þykir verst allra; hún er
ekki skírlíf. Þannig eru konur alltaf skilgreindar
sem kynverur, ekki vitsmunaverur, og merktar eftir
llffræöilegum skilyrðum, þ.e. hvort meyjarhaftiö sé
rofiö eöur ei. Syndir þeirra eru alltaf veraldlegar og
sérstaklega holdlegar. Þess vegna er syndug kona,
samkvæmt skilgreiningum lærifeöra miöalda, hóra
en ekki þjófur eöa lygari.
Heilagra manna sögur spretta I umhverfi sem er
andhverft konum. Eins og fram kemur þurfa þær
að afneita eðli sínu og kynferði, þ.e. líkjast karlin-
um, til að öölast „kvenlega fullkomnun". Þannig
náöu konur aldrei þessari „fullkomnun" á eigin for-
sendum heldur þurftu aö breyta sér til aö öölast
viröingu I kaþólsku miðaldaþjóöfélagi. Um slíkar
konur eru heilagra meyja sögur.
Heimildir
Cazelles, Brigitte. 1991. The Lady as Saint. Uni-
versity of Pensylvania Press, Philadelphia.
íslensk bókmenntasaga I. 1992 Ritstjóri: Vésteinn
Ólason. Mál og menning, Reykjavík.
Warner, Marina. 1985 Alqne of all her Sex, The
Myth and the Cult of the Virgin Mary. Pan Books,
London.
Hvað er svona merkilegt...
Jón Yngvi Jóhannsson
Fyrir nokkrum árum síðan
opnaði undirritaður af rælni
bók í bókabúð Máls og
menningar sem hét, ef rétt
er munað, Womens Respon-
se to the Men’s Movement. í
bókinni var leitað álits
margra fremstu feminista
austan hafs og vestan á
hreyfingu breskra og banda-
rískra karla sem þá hafði
verið í sviðsljósinu um
nokkra hríð.
Viðbrögðin spönnuðu allt litrófiö, alltfrá: „Loks-
ins, loksins!" yfir I ásakanir um aö nú væri
karlveldiö enn komiö á ról og ætlaði aö þessu
sinni, af sinni alkunnu slægö, að stela feminisman-
um og snúa allri jafnréttis- og kynjaumræöu yfir á
karla og þeirra þarfir. Mín viöbrögð viö þessari bók
urðu hins vegar fyrst og fremst undrun: Hvaö I
ósköpunum var karlahreyfing? Þarf einhverja hreyf-
ingu utan um karlmenn? Er ekki karlmaðurinn löngu
útreiknaö dæmi? Ég hélt að konan væri málið!
Þessi bók varö hins vegar til þess aö forvitni mín
vaknaöi og ég fór að sperra eyrun þegar ég heyrði
minnst á karla I sömu andrá ogjafnrétti. Og þótt
ekki hafi boriö mikiö á þeirri umræðu hér heima fyrr
en meö tilkomu karlanefndar jafnréttisráðs og hún
hafi lltiö rataö inn I Háskóla Islands ennþá að þvl er
viröist, þá komst ég aö þvl að til eru karlahreyfingar
og rannsóknir á körlum og ýmsum myndum karl-
mennsku sem eru bæöi fjölbreyttar og spennandi.
í vetur komst ég síöan I kynni við hóp háskóla-
fólks á Noröurlöndunum sem á sér þaö sameigin-
lega áhugamál aö rannsaka karla og karlmennsku I
samfélagi, sögu og bókmenntum. Hópurinn starfar
innan Norræna sumarháskólans en hann er vett-
vangur fyrir rannsóknir og þverfaglega samvinnu á
ýmsum sviöum vísinda og fræöa. Á hverju sumri er
haldin einnar viku ráöstefna eöa sumarmót þar sem
koma saman hópar fólks frá öllum Noröurlöndunum
sem eiga sameiginleg áhugamál og stunda rann-
sóknir eöa nám tengdum þeim. Síöasta sumarmót
var haldiö I fyrrasumar á Nesjavöllum og þar voru
meðal annars starfandi hópar um sálgreiningu, ald-
arlok I Evrópu, sakamálasögur og ...um karl-
mennskuhugtakiö. Til undirbúnings næsta sumar-
móti sem haldiö veröur I Noregi um mánaöamótin
júll/ágúst I sumar hafa svo veriö haldnar nokkrar
minni ráðstefnur vlös vegar um Noröurlöndin I vetur.
Ég var svo heppinn aö komast á eina slíka ráðstefnu
I apríl I Lundi I Svlþjóö þar sem umræðuefnið var:
karlmennska og karlar.
Á því þingi var samankominn nokkur hóþur fólks,
karlar og konur frá öllum Norðurlöndunum (þar af
tveir íslendingar) sem hafa áhuga á aö rannsaka
karla og karlmennsku. Flestir voru annaðhvort há-
skólanemar I framhaldsnámi eða háskólakennarar
og fræöimenn I yngri kantinum. Minni hópar hafa
verið starfandi á hinum Noröurlöndunum I alian vet-
ur, og margt af þessu fólki vinnur aö rannsóknum I
félagsfræöi, mannfræði, bókmenntafræöi og kvik-
myndafræöi sem hafa karlmennskuhugtakið aö
meginefni.
Eins og flestar rannsóknir I kynja- og kvennafræö-
um nú til dags beinast rannsóknir á karlmennsku-
hugtakinu aö „kynferöi" (e. gender) sem vísar ekki
til líffræðilegs kyns heldur til kynferöis sem afuröar
menningarlegra og sögulegra þátta. Kynferöi mótast
af hugmyndum okkar og samfélagsins um það hvaö
karlmennska er og hvaö kvenleiki er. Karlmennsku-
hópurinn innan Norræna sumarháskólans stundar
rannsóknir á kynferði á breiöum grunni. Meö aðferð-
um félags- og mannvísindanna er reynt aö komast
aö því hvaöa hugmyndir eru rlkjandi um karl-
mennsku, hvernig þessar hugmyndir birtast I hegö-
framhald á bls. 40
39 19.jÚní RIT KVENRÉTTINDAFÉLAGS (SLANDS