Fréttablaðið - 11.12.2010, Blaðsíða 56

MENNING 2
Það er óvenjuleg stemning í kringum tilnefning-ar til Íslensku bókmenntaverðlaunanna. Það
eru allir eitthvað svo sáttir; í fyrsta sinn í ég veit
ekki hvað mörg ár virðist það vera nokkurn veg-
inn samdóma álit þeirra sem pæla í þessum hlut-
um að skáldverkin sem tilnefnd eru í ár séu vel
lukkuð og vel að vegsemdinni komin. Það er ekk-
ert hneyksli, Vissulega eru nokkrir titlar í viðbót
sem eiga fullt erindi á listann, en kannski enginn
sem beinlínis öskrar á tilnefningu umfram þær
bækur sem hlutu náð fyrir augum dómnefndar-
innar í ár. Sú hefur ekki alltaf verið raunin.
Eftir fjaðrafokið sem jafnan fylgir tilnefning-
unum er nánast eins dómnefndin hafi lagt upp
með að leggja fram eins pottþéttan og óumdeild-
an tilnefningalista og mögulegt var. Það er engin
óþarfa áhætta tekin.
Allt eru þetta „establíseraðir“ höfundar;
reynslu boltar sem hafa verið tilnefndir til
Íslensku bókmenntaverðlaunanna áður fyrir
verk í svipuðu formi og jafnvel anda: Handritið
eftir Braga Ólafsson er nokkurs konar framhald
af Sendiherranum, sem hann var líka tilnefndur
fyrir; Mörg eru ljónsins eyru eftir Þórunni Valdi-
marsdóttur er nútímaglæpasaga sem byggir á
Íslendingasögunum, rétt eins og Kalt er annars
blóð, sem hún var líka tilnefnd fyrir; Bergsveinn
Birgisson heldur sig innan sömu fagurfræði í
Svari við bréfi Helgu og í Landslag er aldrei asna-
legt, sem var líka tilnefnd; í Blóðhófni sýnir Gerð-
ur Kristný að hún er enn að vaxa sem ljóðskáld,
rétt eins og hún gerði með Höggstað, sem var
líka tilnefnd. (Um líkindi Ósýnilegu konunnar og
Dýranna í Saigon eftir Sigurð Guðmundsson, get
ég ekki sagt þar sem ég hef hvoruga lesið. Dóm-
nefndin virðist sem sagt forðast að taka áhættu í
ár.
Íslensku bókmenntaverðlaununum hefur stund-
um verið legið á hálsi fyrir að vera fyrst og
fremst markaðsverðlaun; tilnefningarnar þjóni
þeim tilgangi einum að setja límmiða á nokkra
titla, sem eigi að auka sölu þeirra á hábjargræðis-
tímanum. Einn forleggjari sagði mér að áhrif til-
nefninga til Íslensku bókmenntaverðlaunanna á
bóksölu hefðu farið þverrandi undanfarin fimm ár
eða svo; tilnefningar til verðlauna bóksala hefðu
talsvert meira að segja. Annar sagðist frekar hafa
það á tilfinnningunni að tilnefningarnar hefðu
meiri áhrif þegar deilt væri um þær. Stundum
hefðu þær þau áhrif að bókin sem „öllum“ finnst
að „hefði átt að vera með“ tekur sölukipp, eins og
raunin varð til dæmis með Konur Steinars Braga.
Er kannski ástæðulaust að taka áhættu þegar
kemur að vali á tilnefningum til Íslensku bók-
menntaverðlaunanna? Útkoman í ár er að minnsta
kosti óumdeildasti, jafnvel sterkasti, tilnefninga-
listi í áraraðir. Er hægt að draga einhvern lærdóm
af því? Kannski ekki annan en þann, að tíman-
um sé betur varið í að lesa Samkvæmisleiki en að
taka þátt í þeim.
menning kemur út mánaðarlega með laugardagsblaði Fréttablaðsins. Ritstjórn:
Bergsteinn Sigurðsson Hönnun: Kristín Agnarsdóttir Forsíðumynd: Stefán Karlsson
Auglýsingar: Bjarni Þór Sigurðsson bjarnithor@365.is
KÚLTÚRSJOKKIÐ
Bergsteinn Sigurðsson
JÓLAGJÖF
VEIÐIMANNSINS
Meira í leiðinniWWW.N1.IS / SÍMI 440 1000
Veiðikortið fæst á N1
Þ
að verður að teljast harla
óvenjulegt að listamaður
sem nýtur jafn mikillar
hylli og Tolli (og getur
leyft sér að setja rausn-
arlega verðmiða á verk sín) skuli
bjóða upp á eftirprentanir af verk-
um sínum. Enn óvenjulegra er að
gera slíkt í samstarfi við lágvöru-
verslunarkeðju. Rúsínan í pylsu-
endanum er svo að gefa út bók með
verkum sínum sem eingöngu fæst
í þessum sömu verslunum.
„Mér finnst sjarmerandi að velja
Bónus sem samstarfsaðila vegna
þess að það er ákveðinn listpól-
itískur flötur á því að fara í aðra
átt en átómatíska virknin er. Þessi
átómatíska virkni í menningu og
listum er að meðvitað og ómeðvit-
að stefnir allt í hús valdsins sem
er ríkjandi á þeim tíma. Það er svo
valdið sem velur og hafnar og sort-
erar hvað er hámenning og hvað er
lágmenning. Það er ekkert rétt eða
rangt við það, þetta er bara strúkt-
úr,“ segir Tolli.
Listin til fólksins
Með því að hætta sér inn á leik-
völl markaðshyggjunnar vill Tolli
vinna gegn þessum strúktur og
gera verk sín aðgengilegri fyrir
þá sem að öðrum kosti gæfist
ekki tækifæri til að njóta þeirra.
Honum þótti mikið til Bónusljóða
Andra Snæs Magnasonar koma, en
þau voru samóma hans eigin hug-
myndum um „listina til fólksins“.
Þá kviknaði löngun Tolla til að
gera sín eigin „Bónusverk“.
„Ég er svo heppinn að njóta hylli
en telst frekar dýr listamaður
miðað við það sem telst standard.
Með því að bjóða upp á eftirprent-
anir þá geri ég fleirum sem vilja
njóta sjónræns gildi verka minna
kleift að gera það, án þess að þurfa
að eiga frummyndir. Ég hafði lengi
verið að hugsa um eftirprentanir
og spyrja af hverju gerir þetta eng-
inn? Í því góðæri sem hefur verið
frá 1970 hefur grafíkin og plak-
atið hnigið til viðar, en þetta var
auðvitað trademarkið í umhverfi
stúdentsins, láglauna- og milli-
stéttarfólks, kennara og opinberra
starfsmanna. Svo hverfur þetta
bara. En tækni til eftirprentunar
á striga er orðin gríðarlega flott í
dag og sjónræni munurinn er orð-
inn mun minni og þú færð heilmik-
ið steríó úr eftirprentununum.“
Gæðin og markaðshyggjan
Eftirprentanir Tolla hafa fært
hann upp í pontu á miðju mark-
aðstorginu, torginu sem svo marg-
ir listamenn forðast eins og heit-
an eldinn. „Listamenn hafa mikla
fóbíu gagnvart commercialisma,“
segir Tolli. Engan þarf að undra
þar sem gæði og gróðahyggja
markaðshyggjunnar fara ekki allt-
af saman. Tolli viðurkennir það
fúslega, en gefur um leið lítið fyrir
þær áhyggjur (sem allir aðrir en
hann sjálfur virðast hafa) að eftir-
prentanirnar dragi úr gildi verka
hans.
„Það er ekkert sem segir að
maður geti ekki notað samskipta-
leiðir commercialismans til að færa
fram gæði. Allt sem heitir að víkka
út landamæri í samskiptum og list-
um er af hinu góða, sama í hvaða
átt er farið. Að fara með listina inn
á miðjuna þar sem samskiptaregl-
ur eru skýrar, vegna þess að hún
er svo vel kortlögð af öllum mark-
aðsöflunum, gefur tækifæri til að
nota fullt af nýjum samskiptatorg-
um fyrir listir, menningu og gæða-
vöru, sem annars á að vera dýr og
fyrir fáa bak við múra valdsins.
Maður spyr sig líka hversu mikil
alvara er í því þegar menn segjast
vilja færa listina til fólksins og rífa
niður menningarlandamæri en eru
svo hræddir við að sjá sig á stöðum
tengdum commercialisma, stöðum
sem listamaður á eiginlega ekki að
láta sjá sig.“
Gerir ekki fleiri eftirprentanir
Ekki ber á öðru en aðdáendur
Tolla, og viðskiptavinir Bónuss,
taki bæði bók og eftirprentun-
um Tolla vel. Salan er góð, bókin
komin í nær 5.000 eintök, og síð-
ari hluti eftirprentananna að selj-
ast upp. Enn fremur segist Tolli
ekki hafa orðið var við annað en
jákvæðni í sinn garð frá kolleg-
um sínum. En verður þetta fastur
liður í framtíðinni. Kartöflurnar,
frosnu pitsurnar og eftirprentan-
ir Tolla í sátt og samlyndi undir
sama Bónusþaki?
„Nei. Þessar átta myndir, hundr-
að eftirprentanir hver, eru end-
anlegt projekt. En aðrar eftir-
prentanir, eins og til dæmis fyrir
ferðamenn, er náttúrulega bara
sterk viðskiptahugmynd sem er
búin að margsanna sig. Fyrir mér
er stúdíóið og málverkið bara „bas-
ecamp“ sem svo bergmálar áfram
yfir í aðra hluti. Ef maður telur
innistæðu fyrir því í verkum sínum
er um að gera að þróa þau áfram og
nýta á ýmsan hátt. Til dæmis eru
alvarlegar umræður í gangi um
að ég skreyti ytra byrði Iceland
Express-flugvélanna með verkum
mínum.“
„Ég er ekki að gera neitt nýtt og
held því ekki fram að ég sé að gera
eitthvað rétt eða rangt. Ég er bara
að gera eitthvað sem er eins nakið
og frosin lifrarpylsa.“
NAKIÐ EINS OG
FROSIN LIFRARPYLSA
Marg-
ir settu
spurninga-
merki við
að Tolli
skyldi hefja
samstarf
við Bónus.
Tolli sér
hins vegar
tækifæri
þar sem
aðrir sjá
listrænt
tabú.
Það er ákveðin þversögn í að auka virði verka með því að gengisfella þau, en það er nákvæmlega það sem Tolli vonast eftir.
FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
MYNDLIST
TRYGGVI
GUNNARSSON
Friðurinn órofinn