Fréttablaðið - 11.12.2010, Blaðsíða 34

34 11. desember 2010 LAUGARDAGUR
K
ynferðisbrot í trú-
félögum hafa komið
fram í dagsljósið
hvert á fætur öðru
á síðustu misserum.
Ásakanir á hendur
Ólafi heitnum Skúlasyni biskupi
voru áberandi fyrr á árinu, fagráð
þjóðkirkjunnar um kynferðisbrot
hefur fengið níu mál inn á borð til
sín þar sem prestar kirkjunnar
eru bornir sökum og í lok síðasta
mánaðar vék Gunnar Þorsteinsson
úr sæti forstöðumanns Krossins
vegna ásakana á hendur honum.
Þá komu fram ásakanir um kyn-
ferðisbrot innan Votta Jehóva.
Helgi Gunnlaugsson, afbrota-
fræðingur og prófessor í félags-
fræði við Háskóla Íslands, segir
að kynferðisbrotamál getið komið
upp þar sem ójafnvægi er í valda-
hlutföllum meðal einstaklinga.
„Hér á landi hefur umræðan
tengst meira kirkjum og trú-
félögum,“ segir Helgi. „En erlend-
is hafa mál af þessu tagi einnig
tengst öðrum stofnunum samfé-
lagsins, eins og menntastofnunum
og vinnustöðum. Siðareglur um
samskipti ólíkra aðila hafa komið
fram og meðvitund um ójafnvægi
í valdahlutföllum vaxið, ekki síst
á milli kynjanna. Ég þekki til að
mynda dæmi um að karlprófess-
orar við bandaríska háskóla hafi
dyrnar alltaf opnar þegar þeir
ræða við kvenstúdenta.“
Konurnar sem saka Gunnar
Þorsteinsson um áreitni
segjast hafa litið á hann
sem einhvers konar
föður ímynd. Þær litu
upp til hans og báru
fyrir honum virðingu,
þar sem hann var bæði
forstöðumaður safn-
aðarins þeirra og sálu-
sorgari þegar eitthvað
bjátaði á.
Helgi segir þetta atriði
skipta miklu máli í sam-
hengi valdasambanda á
milli tveggja aðila.
„Þetta er ekki jafn-
ingjasamband. Þarna
ríkir mikill trúnaður og
traust sem skapast ekki
auðveldlega undir öðrum
kringumstæðum,“ segir
Helgi. „Þegar svona við-
kvæm mál eins og kyn-
ferðisbrotamál koma
upp, sérstaklega innan
heilagra stofnana, verð-
ur til rík tilhneiging til
þöggunar. Eitt mál sem
verður opinbert getur
síðan auðveldlega vakið
upp fleiri mál sem verða
eins og gapandi sár hjá
öðrum sem hafa lent í
svipaðri reynslu. Eins
og er þá erum við að sjá
þetta tengt við trúar-
stofnanir hér á landi.“
Einstaklingar nær Guði
Þeir einstaklingar
sem sækja af krafti
í trúfélög geta oft á
tíðum verið á erf-
iðum stað í lífi
sínu og þarfnast
stuðnings til að
komast aftur
á réttan kjöl.
Þó skal það tekið fram að hér er
ekki um alhæfingu um meðlimi
trúfélaga að ræða. Virðing og náið
samband myndast gjarnan við þá
aðila sem veita þeim aðstoð og
sálusorgun og eru þá oft í æðstu
stöðum innan félaganna.
„Fólk virðir sinn lærimeistara
og verður í sumum til-
vikum berskjaldað fyrir
því valdi sem viðkom-
andi virðist hafa. Þarna
myndast samband þar
sem mikið ójafnvægi er
í stöðu fólks og þegar
menn missa slíkar
aðstæður úr höndum sér
verður trúnaðarbrestur,
hvort sem um áreitni er
að ræða eða ekki,“ segir
Helgi. „Oft eru leiðtogar
trúfélaga stórir per-
sónuleikar með mikla
persónutöfra og náðar-
vald (e. charisma). Og
trúarsamkomur eru oft
þess eðlis að fólk verður
fyrir svo sterkum hug-
hrifum að það fer í annað
hugar ástand þar sem það
telur sig vera komið nær
Guði en ella. Þá verður
sá leiðtogi sem skapar
þetta ástand heilagri en
annað fólk og nær Guði í
hugum safnaðarins.“
Helgi segir að þeir ein-
staklingar sem búi yfir
náðarvaldi laði óhjá-
kvæmilega til sín fólk.
„Ef samskiptin við
þessa einstaklinga eru á
einhvern hátt óvenjuleg
eða jafnvel óheilbrigð
getur myndast sam-
skiptamunstur þar sem
einstaklingar telja sér
trú um að ekki sé
neitt óeðlilegt eða
óþægilegt á ferð-
inni fyrr en eftir
einhvern tíma.
Stundum geta
liðið fjöldamörg
ár.“
Fólk virðir
sinn læri-
meistara
og verður
í sumum
tilvikum
berskjaldað
fyrir því
valdi sem
viðkomandi
virðist hafa.
Kynferðisbrot í skjóli valdsins
Ásakanir um kynferðisbrot á hendur kirkjunnar mönnum hafa verið áberandi á árinu. Kastljós fjölmiðla hefur nú vikið frá Ólafi
heitnum Skúlasyni biskupi og beinst að Gunnari Þorsteinssyni, forstöðumanni Krossins. Sunna Valgerðardóttir spurði afbrota-
fræðinginn Helga Gunnlaugsson hvers vegna slík mál virtust nú tengjast trúfélögum meira en öðrum stofnunum hér á landi.
Breyttir tímar
Margt hefur breyst í viðhorfum
samfélagsins til kynferðislegrar
áreitni frá því fyrir 25 árum,
þegar brotin eiga að hafa átt sér
stað innan Krossins. Margt sem
var „leyfilegt“ innan samfélags-
ins, svo sem klapp á rass, óviðeig-
andi ummæli og faðmlög voru ekki
skilgreind sem kynferðisleg áreitni
á þeim tíma. Hugtakið kynferðisleg
áreitni var meira að segja ekki til í
tungumálinu.
„Á ýmsum sviðum samfélags-
ins á sér stað í dag einhvers konar
uppgjör við fortíðina,“ segir Helgi.
„Það er óneitanlega erfitt að trúa
því að þessi fjöldi kvenna sé að
spinna sögurnar upp frá rótum. En
mál sem þessi er erfitt, nær ómögu-
legt, að sanna eða afsanna. Það þarf
að leita annarra leiða til að ná sátt-
um.“
Sáttamiðlun
Í málum sem þessum er sönnunar-
byrðin mjög erfið. Jafnvel þó að
átta konur stígi fram og ásaki einn
mann stendur enn einungis orð
gegn orði.
Að sögn talskvenna kvennanna
átta sem ásaka Gunnar var reynt
að ná sáttum innan Krossins áður
en málið rataði leið sína í fjölmiðla.
Björn Ingi Stefánsson, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Krossins, sagði
að hann hefði reynt að leita sátta
innan stjórnar safnaðarins, en ekki
hefði verið vilji fyrir því. Eins og
kunnugt er fór svipað ferli af stað
árið 1996 þegar konurnar sem báru
Ólaf Skúlason sökum reyndu að fá
aðstoð kirkjunnar.
Sáttamiðlun (e. restorative
justice) er hugtak innan afbrota-
fræðinnar sem notast er við í
sumum dómsmálum og gæti einn-
ig komið til greina þegar ekki er
hægt að leita réttlætis innan dóms
og laga. Þessa leið er hugsanlega
hægt að nota í kynferðisbrota-
málum sem eru fyrnd að lögum og
sönnunarbyrðin er erfið eða ekki
til staðar, að mati Helga Gunn-
laugssonar.
„Þetta er leið til sátta og bóta
fyrir þolandann. Sáttamiðlun á sér
stað með milligöngu þriðja aðila
sem þá leiðir saman geranda og
þolanda,“ segir Helgi. „Gerand-
inn verður að horfast í augu við
sjálfan sig og einstaklingarnir
ræða sig í gegnum sáttaferlið með
það að leiðarljósi að gerandinn játi
verknað sinn og þolandinn taki
það til greina. En þessi leið bygg-
ir algjörlega á grundvelli þoland-
ans. Sökin er ljós en það er erfiðara
um vik þegar sökin er ekki viður-
kennd, nema þá hugsanlega í gegn-
um sáttaferlið.“
Oft á tíðum tíðkast það að ger-
andinn bæti þolandanum á einhvern
hátt fyrir tjónið, en stundum er
raunverulega bótin einungis fólgin
í því að gerandi viðurkenni brot sín
og geri sér grein fyrir afleiðingum
gjörða sinna á þolandann.
„Það er mikil líkn fólgin í því
fyrir þolandann að gerandinn geri
sér grein fyrir afleiðingum gjörða
sinna. Þessi leið hefur verið notuð
í fjölda ára, bæði í Bandaríkjun-
um og í Evrópu, með mjög góðum
árangri. Þetta er vissulega tæki
sem menn eiga að horfa til þó að
aðstæður geti á ýmsan hátt verið
aðrar hér,“ segir Helgi.
HELGI GUNNLAUGSSON AFBROTAFRÆÐINGUR Segir að þegar viðkvæm mál eins og kynferðisbrotamál koma upp innan virtra
stofnana, sér í lagi heilagra stofnana eins og trúfélaga, verði til rík tilhneiging til þöggunnar. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Þrjár konur stigu fram í nóvember síðastliðnum og sökuðu Gunnar Þorsteinsson, forstöðumann
Krossins, um kynferðislega áreitni. Meint brot áttu
sér stað þegar konurnar voru unglingsstúlkur í
söfnuðinum og eru tvær kvennanna systur fyrr-
verandi eiginkonu Gunnars, Ingibjargar Guðna-
dóttur. Gunnar í Krossinum neitaði sök, kom fram
í Kastljósþætti Ríkissjónvarpsins, þar sem hann
sagðist vera niðurbrotinn maður og undraðist ásak-
anir kvennanna.
Stuttu eftir að frásagnir kvennanna birtust í
fjölmiðlum báru fleiri konur Gunnar þungum sökum. Ekki leið á
löngu þar til þær voru orðnar átta, þar af sjö sem komu fram undir
nafni. Gunnar átti ýmist að hafa káfað á brjóstum þeirra, undir
nærbuxur, kysst á munn, strokið á óviðeigandi hátt og faðmað.
Allar konurnar sögðu Gunnar hafa sagt við þær óviðeigandi hluti á
einhverjum tímapunkti. Ein þeirra hafði skráð atvikin niður í dag-
bók sína árið 1986.
Gunnar leitaði til Brynjars Níelssonar lögfræðings í kjölfarið.
Brynjar sagði í samtali við Fréttablaðið í vikunni að lýsingar kvenn-
anna bentu ekki til þess að um alvarleg kynferðisbrot hefði verið
að ræða, ef þau teldust brot á annað borð. Hann sá þó ekki sterkan
grundvöll fyrir Gunnar til þess að kæra konurnar fyrir ærumeiðing-
ar, sökum þess að sönnunarbyrði málanna væri nær engin.
■ ÁTTA KONUR HAFA ÁSAKAÐ GUNNAR
SAGA KROSSINS
1971 Gunnar Þorsteinsson tekur
skírn hjá Fíladelfíusöfnuðinum
og giftist Ingibjörgu Guðna-
dóttur.
1978 Gunnar og Ingibjörg segja
sig úr Fíladelfíu eftir að
forstöðumaðurinn, Einar J.
Gíslason, gefur sig á tal við
hann og krefst úrsagnar hans.
Ástæðan var villa gagnvart
skírninni, en Gunnar hafði aðrar
hugmyndir en Einar um það
hvernig hún ætti að fara fram.
Förinni er heitið í nám í Illinois-
ríki í Bandaríkjunum hjá Christ
Gospel Church.
1979 Gunnar og fjölskylda snúa
heim til Íslands og hefja viku-
legar samkomur í heimahúsi.
Hópurinn vex hratt. „Flestir sem
bættust í hópinn voru vinir og
trúfélagar. Margir þeirra voru úr
Fíladelfíusöfnuðinum í Reykjavík.
Mikil ólga var í samskiptum
okkar við Fíladelfíusöfnuðinn.
Það sem við vorum að gera var
að sjálfsögðu litið hornauga, og
mikið sár var vegna brotthvarfs
okkar þaðan eins og nærri má
geta. Bæði sár hjá okkur og
einnig hjá fjölmörgum vinum og
trúarsystkinum. Við fengum pílur
úr ýmsum áttum, en við héldum
ótrauð áfram,“ segir Gunnar
í sögu Krossins sem er birt á
heimasíðu safnaðarins.
Hópurinn kom sér fyrir í hús-
næði í Kópavoginum, Auðbrekku
34 (nú 21). Fyrsta opinbera
samkoma Krossins var haldin
sunnudaginn 12. ágúst 1979.
Fyrsti stjórnarfundur Krossins var
haldinn 28. ágúst. Gunnar valdi
stjórnarmeðlimi, sem voru sjö
karlmenn, auk hans sjálfs.
1980 Samskiptum við Fíladelfíu-
söfnuðinn slitið að fullu.
Fyrsta mót Krossins haldið.
1981 Gunnar fer reglulega til
Færeyja til að miðla boð-
skapnum.
Undirbúning vegna skráningar
safnaðarins hefst.
Bygging einbýlishúss Gunnars
og fjölskyldu hefst.
1982 Húsnæði stækkað og flutt
inn við Álfhólsveg í Kópavogi.
Krossinn skráður sem trúfélag
hjá Hagstofunni.
1992
1994
13 ára stúlka kærir nauðg-
un á áfangaheimili Krossgatna
við Álfhólsveg. Gunnar segir í
samtali við vikublaðið Pressuna
8. september 1994 að málið
sé allt saman orðum aukið og
það sé alvarlegt brot á reglum
Krossgatna ef stúlkur komi
þangað inn.
1995 Húsnæði Krossins og
áfangaheimilisins Krossgatna
við Hlíðarsmára 5-7 byggt.
2000 Krossinn klofnar. Gunnar
segir skilið við samstarf Christ
Gospel Church í Bandaríkjun-
um og á annað hundrað manns
segja sig úr söfnuðinum til
að ganga til liðs við Bethaníu,
ásamt Kristjáni Rósinkranssyni
sem varð þar forstöðumaður.
Christ Gospel Church gekk þá
til liðs við Bethaníu.
2009 Gunnar Þorsteinsson og
Ingibjörg Guðnadóttir skilja.
2010 Mars: Gunnar Þorsteinsson og
Jónína Benediktsdóttir ganga í
hjónaband.
Nóvember: Átta konur saka
Gunnar um kynferðislega áreitni.
Gunnar neitar sök.
Desember: Gunnar víkur úr
sæti tímabundið sem forstöðu-
maður Krossins. Dóttir hans,
Sigurbjörg Gunnarsdóttir, tekur
við sem safnaðarhirðir.
700
600
500
400
0 1
99
8
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
48
8
54
4
53
2
45
8
50
3
51
3
57
0
63
4 65
8
67
1
66
8
64
6
63
0
■ FJÖLDI SKRÁÐRA MEÐLIMA Í KROSSINUM