Fréttablaðið - 14.05.2011, Blaðsíða 16

16 14. maí 2011 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Lúðvík Jósepsson var ein-hver vinsælasti sjávar-útvegsráðherra sem um getur. Útgerðarmenn töldu
sig eiga hauk í horni þar sem hann
var. Fólk í sjávarbyggðum leit á
hann sem sinn mann. Aðgangsorð-
in að þessari pólitísku velgengni
voru tvö: Ofveiði og verðbólga.
Í beinu samhengi við útfærslu
landhelginnar í byrjun áttunda
áratugarins var Lúðvík Jósepsson
forvígismaður þess að Íslending-
ar sjálfir héldu áfram þeirri rán-
yrkju sem Bretar höfðu stundað
á Íslandsmiðum. Samhliða hratt
hann af stað einhverri mestu póli-
tísku offjárfestingu í sjávarútvegi
sem um getur. Almenningur, eig-
andi auðlindarinnar, borgaði fyrir
eft ir leiðum
gengisfellinga
og verðbólgu.
Lengst af var
þó almenn sátt
um sjávarút-
vegsstefnuna.
Undirstöðuat-
vinnugreinin
va r í sér -
stöku hólfi og
verðbólgan í
öðru. Pólitíski vandinn var sá að
menn afneituðu efnahagslegum
tengslum milli hólfanna. Jóhann-
es Nordal hlaut ámæli fyrir geng-
isfellingar og verðbólgu en Lúðvík
Jósepsson lof fyrir togaravæðingu.
Þessu efnahagsskipulagi var
kollvarpað fyrir tuttugu árum með
markaðskerfi í sjávarútvegi. Það
var óvinsælt. Hólfin voru áfram
tvö. Þegar hagræðingin kom fram
var fiskveiðikerfið svarti Pétur.
Stöðugra gengi og bætt lífskjör
almennings voru hins vegar Seðla-
bankanum að þakka.
Nú hefur ríkisstjórnin ákveð-
ið að kollvarpa markaðskerfinu
í sjávarútvegi. Tekið verður upp
pólitískt miðstýringar- og milli-
færslukerfi. Fjölga á fiskiskipum
og störfum. Allar byggðir eiga að
njóta velsældar með nýjum skip-
um og nýjum fiskvinnslustöðvum.
Þetta mun styrkja ríkisstjórnina.
Lögmálið er hins vegar óbreytt.
Aðgangsorðin að vinsældum í
sjávarútvegi eru sem fyrr: Ofveiði
og verðbólga.
Aðgangsorð pólitískra vinsælda
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Útvegsmenn hafa áhyggj-ur. Þeir ættu þó að hafa í huga að fjármálaráð-herra sagði í viðtali á
dögunum að engum dytti í hug að
veikja rekstrarskilyrði sjávarút-
vegsins. Enginn þarf því að óttast
að útgerðir lendi í rekstrarerfið-
leikum þó að eigið fé þeirra brenni
upp. Fjármálaráðherrann hefur
oft á tíðum lýst því að krónan sé
nauðsynlegt tæki fyrir stjórnvöld
til sveigjanlegra ákvarðana við
hagstjórnina og hlotið lof margra
fyrir.
Fyrirtæki sem missa veiðiheim-
ildir standa uppi með óbreytta fjár-
festingu og minni tekjur. Sá mikli
fjöldi nýliða sem bætist við þarf að
fjárfesta í skipum og fiskvinnslu-
húsum án þess að fá nægjanlegar
tekjur. Bæði ný og gömul fyrirtæki
þurfa síðan að standa undir hærra
auðlindagjaldi.
Þetta þýðir að smám saman
verður vikið frá ábyrgri stefnu
um sjálfbærar veiðar. Síðan verð-
ur fiskverð að hækka til að mæta
auknum kostnaði við veiðarnar.
Verkurinn er hins vegar sá að inn-
lendar verðhækkanir er ekki unnt
að flytja út. Þá er aðeins eitt ráð
eftir: Almenningur borgar brúsann
með gengisfellingu á sveigjanleg-
um krónum fjármálaráðherrans.
Útgerðarmenn geta einnig reitt
sig á að fjármálaráðherrann láti
neytendur borga auðlindagjald-
ið í raun eftir sömu leiðum. Hann
hefur lofað að tryggja afkomu
útgerðanna með verðbólgu. Því
loforði má treysta. Það er almenn-
ingur sem fyrst og fremst þarf
að hafa áhyggjur. Honum hefur
fjármálaráðherrann engu lofað.
Þá mun sjávarútvegurinn þurfa
á pólitískri fjármögnun að halda
eins og aðrar atvinnugreinar sem
lúta pólitískri stýringu. Óhjá-
kvæmilegt er því að endurvekja
gamla sjóðakerfið. Þeir peningar
skattborgaranna sem notaðir verða
í þeim tilgangi fara ekki í sjúkra-
hús og skóla.
Þessu loforði má treysta
Ríkisstjórnin telur nýja sjávarútvegskerfið vera mesta réttlæti allra tíma. Það má vel vera. En það
réttlæti kaupir almenningur fullu
verði. Efnahagsáhrifin munu
koma fram á löngum tíma og ekki
að marki fyrr en á nýju kjörtíma-
bili. Það breytir ekki hinu að þetta
er stærsta skref sem stigið hefur
verið aftur á bak í hagstjórn.
Með samstarfsáætluninni við
AGS og umsókninni um aðild að
ESB var stefnan sett á markaðsbú-
skap og stöðugleika í ríkisfjármál-
um og peningamálum. Markaðs-
kerfi í sjávarútvegi er forsenda
fyrir stöðugum gjaldmiðli. Nú er
stefnt í gagnstæða átt.
Forystumenn Samfylkingar-
innar halda greinilega að sjávar-
útvegurinn sé eitt einangrað hólf
og aðild að ESB annað. Ríkisstjórn
undir forystu Samfylkingarinnar
er að færa Ísland efnahagslega
fjær því að geta tekið þátt í Evr-
ópusamstarfinu. Það ber vott um
pólitískan tvískinnung.
Andstaða útgerðarmanna við
Evrópusamvinnuna hefur jafnvel
verið ríkari en varðstaða þeirra
um markaðskerfið. Þegar mark-
aðskerfið fýkur minnka líkurnar
á að Ísland komist í ESB. Að því
leyti gæti þetta verið sigur í ósigri
fyrir LÍÚ.
Sigur í ósigri fyrir LÍÚ
Þ
að sem byrjaði nógu illa – sem mengunarhneyksli á Ísa-
firði þar sem bæjaryfirvöld, umhverfisráðuneytið og
Umhverfisstofnun héldu niðurstöðum mælinga á mengun
frá sorpbrennslustöðinni Funa leyndum fyrir íbúum –
hefur heldur betur undið upp á sig. Ný úttekt Ríkisendur-
skoðunar, sem Svandís Svavarsdóttir umhverfisráðherra fór fram
á, er samfelldur áfellisdómur yfir stjórnsýslu umhverfismála á
Íslandi að því er varðar mengun frá sorpbrennslum.
Segja má að í þessu máli komi fram ýmis séreinkenni
íslenzkrar stjórnsýslu, sem meðal annars voru gagnrýnd í skýrslu
rannsóknar nefndar Alþingis.
Þar á meðal vanhæfni, skamm-
tímahugsunarháttur, heimóttar-
leg sérhagsmunagæzla og sá
grímulausi tvískinnungur sem
oft kemur fram í samskiptum
Íslands við önnur ríki, þar
sem við teljum okkur sjálf alls
ekki eiga að standa undir sömu
kröfum og við gerum til umheimsins vegna „sérstöðu“ okkar.
Ísland barðist um árabil fyrir því að settar yrðu alþjóðlegar regl-
ur sem hömluðu gegn því að þrávirk efni bærust í hafið frá land-
stöðvum – þar á meðal díoxín og þungmálmar frá sorpbrennslum.
Hugsunin að baki málflutningnum var sú að mengun hafanna gæti
spillt stórlega hagsmunum íslenzks sjávarútvegs, þar sem neyt-
endur vildu ekki mengaðan fisk. Það kann líka að hafa hvarflað
að einhverjum að díoxín væri heldur ekki gott fyrir fólk og fénað
í nágrenni stöðvanna en minna bar á þeirri röksemd.
Það var mikill sigur fyrir málstað Íslands þegar Evrópusam-
bandið stórherti reglur um sorpbrennslur. Þegar svo kom að því að
Ísland átti sjálft að uppfylla þær vegna aðildar sinnar að Evrópska
efnahagssvæðinu hófu sveitarstjórnarmenn upp mikinn grátkór og
sögðust ekki hafa efni á að reka sorpbrennslur, sem uppfylltu skil-
yrði Evróputilskipunarinnar. Sumar þessara sorpbrennslna voru
þó reknar í sveitarfélögum, sem eiga allt sitt undir sjávarútvegi.
Skýrsla Ríkisendurskoðunar sýnir að ekkert raunverulegt kostn-
aðarmat lá til grundvallar kröfu Íslands um undanþágu. Engar
mælingar voru heldur til á mengun frá sorpbrennslustöðvunum
og því gat enginn vitað hvort fullyrðingar um að hún væri lítil og
meinlaus væru réttar eða ekki.
ESB féllst með semingi á undanþágu Íslands, en með ströngum
skilyrðum um m.a. mengunarmælingar og endurskoðun undan-
þágunnar þegar betri mengunarvarnatækni væri komin til sögu.
Ríkisendurskoðun telur umhverfisráðuneytið hafa vanrækt algjör-
lega að fylgja þessum skilyrðum eftir. Þá hafi Umhverfisstofnun
látið það líðast árum saman að sorpbrennslurnar væru reknar í
andstöðu við ákvæði í starfsleyfum þeirra, lögum og reglum.
Í Fréttablaðinu í dag kemur fram að Hollustuvernd, sem síðar
rann inn í Umhverfisstofnun, lagði árið 1997 til rannsókn á díox-
ínmengun frá íslenzkum fyrirtækjum, sem hefði kostað um 15
milljónir. Umhverfisráðuneytið svæfði málið og beindi þess í stað
kröftunum að því að fá undanþágu frá hinum alþjóðlegu reglum.
Bæjarstjórn Ísafjarðar hefur beðizt afsökunar á sínum þætti í
díoxínhneykslinu. Umhverfisráðuneytið og Umhverfisstofnun hafa
lýst því yfir að starfsháttum verði breytt og lofað bót og betrun,
en væri ekki full ástæða til að yfirmenn þessara stofnana bæðust
líka afsökunar á þessu yfirgengilega klúðri?
Díoxínhneykslið vindur upp á sig:
Íslenzka kerfið
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN