Faxi - 01.12.1990, Blaðsíða 13

vera minn eigin hugmyndaheimur
og fara eftir því sem hugmyndin
skapaði hverju sinni.
Ég hafði fengið lítinn kertakassa
fyrir nokkru, frá litlum bróður í
Reykjavík og fyrst jólakerti voru til
þá var reynandi að búa til jólatré.
Þau hafði ég aðeins séð á myndum
en aldrei í alvöru, þó ákvað ég að
eignast jólatré og ég var viss um að
fáir krakkar ættu svo jólalegan grip.
Ég fann tréskaft rekið í fjörunni,
tilvalið sem tréstofn, negldi síðan
saman tvær spýtur í kross og þar
með var kominn fóturinn, boraði
síðan holur í stofninn og setti þar í
spýtur líkt og árablað sem stóðu út
í loftið, það voru greinarnar og kert-
um fest á endana. Þetta var í sjálfu
sér einfalt og líkt þessu vissi ég að
hafði verið búið til en það sem á eft-
ir kom var mín hugmynd. Ég fór upp
í klettana fyrir ofan bæinn og mok-
aði snjóinn burt sem var á milli stóru
steinanna, þar undir var frostlaust
og grænn mosi, sortulyng og kræki-
berjalyng, þetta fór ég með heim í
poka. Það var mjög áhugavert að
koma þessum græna gróðri í spýtu-
tréð mitt og þegar hvergi sást í sjálft
tréð var hugmyndin fullkomnuð.
Þarna var engu líkara en að komið
væri alvöru jólatré og þegar búið
var að kveikja á kertunum og þau
fóru að ylja í kringum sig, kom ilm-
urinn af lynginu og lengra var ekki
hægt að komast í tækninni við þær
aðstæður sem fyrir voru.
Eitt sérstakt starf hafði ég ávallt
þegar bakaðar voru pönnukökur,
sem var sjaldan eða aðeins þegar
sérstök tækifæri gáfu tilefni til eins
og t.d. fyrir jólin. Þegar allar hrein-
gerningar voru búnar og búið að
sópa innan úr tunnustrompinum,
sem var í gegnum torfþakið og
mesta sótið úr rjáfrinu í eldhúsinu,
hvítskúra gróft eldhúsborðið, eldur-
inn kominn upp í hlóðunum með
viðeigandi snarki í þangblöðrunum
þegar þær sprungu af eldinum, þá
byrjaði baksturinn og pönnukök-
urnar voru næmar fyrir allri með-
ferð og aukaefnum sem leyndust í
rjáfri og strompi, því varð ég að sjá
um þann hreinleika, auk þess að
sykra kökurnar. Sú sykurtegund
sem þá var algengust í staðinn fyrir
strásykur, var kallaður toppsykur
og var keilulagaður, hvítur og mjög
harður, þennan sykurtopp varð ég
að skafa með hníf og nota bakkann
á hnífnum svo ekki færi bitið úr egg-
inni, með þessari aðferð varð til
hinn fínasti strásykur og ég sáldraði
þessu á pönnukökurnar með ýtr-
ustu sparsemi, en sem viðurkenn-
ingu fyrir þetta starf mitt, fékk ég að
launum fyrstu og síðustu pönnukök-
una því þær voru á ýmsan átt frá-
brugðnar hinum, bæði að gæðum
og lögun, en út á þær fór að jafnaði
heldur rýmri skammtur af sykri en
á hinar, sennilega af því að mér hafi
fundist að ég hafi unnið til þess.
Á þessum aðventutíma má ekki
Brekka undir Vogastapa, 1928.
gleyma Þorláksmessudeginum,
sem oft var nefndur fátækra-þurrk-
dagur, var nafngiftin tilkomin vegna
þess að víða á heimilum var ekkert
til skiptanna á sængum eða viðlegu-
fatnaði, svo að nota varð sama dag-
inn til að þvo og þurrka, ella að sofa
án slíks eina eða fleiri nætur, og það
mátti helst ekki eiga sér stað sjálfa
jólanóttina. ef þurrkur kom á Þor-
láksmessudag þá þurfti að nota
hann vel þegar ekkert var til skipt-
anna, þá var bara undirver eða fið-
urverið og fiðrið sett í annan enda
sængurinnar og bundið á milli og
þveginn sá hluti sem var tómur og
hann þurrkaður, síða var farið eins
að með hinn endann, þetta bjargað-
ist þegar ekki var um annað að
ræða. Þeir efnaðri sem ekki voru
bundnir fátækraþurrkinum, notuðu
aðra daga fyrir jólin þegar þerrir
var.
Allt í einu var kominn aðfanga-
dagur, tíminn leið fljótt í jólaösinni,
hvert verkið rak á eftir öðru, sækja
vatnið í brunninn og láta það í bæj-
artunnuna, brynna kúnni, gefa
kindunum, jafnvel mjólka fyrr en
venjulega, því eftir að allir væru
komnir í sparifötin kl. 6, þá mátti nú
passa fötin því þau átti að nota
næsta dag, jóladaginn í kirkjuferð-
ina. Já sparifötin eða jólafötin sem
að litlu leyti var nýtt, en þó ávallt
eitthvað svo ekki yrði farið í Jóla-
köttinn. Það nýja var venjulega
sauðskinnsskór faglega unnir og fal-
legir, máski ensk húfa eða sérlega
prjónaðir vettlingar og jafnvel út-
lensk axlabönd handa karlmönnum
og þá svuntuefni handa kvenfólk-
inu.
Klukkan var orðin 6 á aðfanga-
dagskvöld, ekki var sjónvarpið, út-
varpið eða síminn að ónáða heimil-
inu, allir gátu beitt huga sínum að
helgistundinni, það var kveikt á
jólakertunum, síða lesin húslestur
öðru nafni helgipredikun sem til-
heyrði þessu hátíðarkvöldi. Þessir
húslestrar voru lesnir upphátt fyrir
allt heimilisfólkið og gesti ef fyrir
voru, á hverjum helgidegi ársins,
gamlársdag og nýársdag.
Ég var fljótlega látinn lesa hús-
lestra, það var góð lestraræfing eftir
að hafa lært að stauta eins og kallað
var, en einum vetri man ég eftir sem
breytti þessu starfi mínu. Það var
vetrarvertíðarmaður á heimilinu,
honum þótti eitthvað vanta í lestur-
inn hjá mér og bað um að fá að lesa
einn sunnudaginn, sem var auðsótt,
það var í því tilbreyting að aðrir
lásu, því hver hafði sína lestrar-
hætti. Þegar þessi sjómaður hafði
lesið mjög óheyrilega, upphóf hann
mér ogleymanlegan söng, djúpri
sterkri rödd ,,Son Guðs ertu með
sanni", þessum hætti fylgdi sérstak-
ur helgiblær og tilfinnanlegri en
maður átti að venjast, enda hafði
maðurinn þennan starfa allan vetur-
inn.
Að húslestri loknum aðfanga-
dagskvöld voru sungnir jólasálmar,
síðan snæddur kvöldverður, sem
umfram venju var meiri og fjöl-
breytilegri, að minnsta kosti viðbit-
ið, meira smjörlíki og minni bræð-
ingur og grautur af bestu gerð. Það
þurfti svo lítið til að gera gott mikið
betra, eins og að við ynnum stóran
happdrættisvinning í dag, slík var
ánægjan og gleðin yfir sætri kex-
köku eða rúsínum út í grautinn.
Fljótlega var slökkt á jólatrénu, en
látin kerti á rúmstólpana í staðinn,
það varð að geyma kerti til næsta
kvölds og áramótanna þegar álfarn-
ir þurftu smábirtu til að hafa bú-
staðaskipti. Þegar ég lagðist til
svefns og var að ljúka við bænirnar
mínar, gerðist hið óvænta, í lófa
minn var lagt hálft epli, hinn helm-
inginn fékk ég jóladaginn, þá áleit
ég að enginn væri sælli né liði betur
en mér.
Jóladaginn var gamalt skótau,
sokkar og skjólflíkur dregið fram og
farið í, það var nógu gott á leiðinni
til kirkju, sem var um tveggja tíma
gangur með smá stoppum á leið-
inni, en innanundir ytri fötum var
meðferðis það fínasta. Þegar lagt
var af stað var eins og nú væri verið
að fara til annarrar álfu, það var
margt að sjá, og margs að minnast
eftir á, eins og nú þegar komið er úr
hnattreisu. Við sem komum lengst
að, fórum framhjá bæjum og oft
bættist í hópinn þegar nær dró
kirkjustaðnum, einnig urðu fleiri
hópar og allir voru gangandi og
sundurleitur var skarinn bæði í
klæðaburði og fasi.
í hæfilegri fjarlægð frá kirkju-
staðnum var staðnæmst bak við leiti
eða túngarð, skipt var um sokka ef
blautir voru og að sjálfsögðu farið í
nýju skóna, og eftir lagfæringar og
snyrtingar var genginn síðasti spöl-
urinn eins virðulega og getan og
kunnáttan leyfði, því margir voru
komnir til að sýna sig og sjá aðra.
Svona mannamót voru að jafnaði
hin fjölmennustu í hreppnum og
margir höfðu erindi hver til annars
um hin ólíklegustu mál. Mér varð
starsýnt á hjón sem komu lengst að
ríðandi á gæðingum og kunnu vel
að sitja góða hesta, konan var í
söðli og í tilheyrandi reiðfötum, þeg-
ar maður hennar tók við henni af
hesti var hún mikil að vöxtum í öll-
um sínum skrúða, en þegar hún fór
úr reiðfötunum varð hún snarlega
minni en manni datt í hug, mér kom
til hugar hvernig hún kæmist í söð-
ulinn í öilum þessum fatnaði.
Þegar klukknahringingin byrjaði,
gekk fólkið í kirkju, þá var verið að
kveikja á kertum á þessum stóru
ljóshjálmum, það var krækt í hjálm-
inn með göngustaf og kveikt á kert-
unum jafnskjótt og annar maður
sneri honum, síðcin var gefið eftir og
hjálmurinn leið hægt á sinn stað og
hvílík ljósadýrð. Mér er vel í minni,
þegar ég sá hæglátan virðulegan
kirkjustarfsmann kveikjá á kertun-
um, síðan prestinn ganga inn kirkju-
gólfið, þann sama sem kveikti á
kertunum skrýða prestinn og að
lokum lesa bæn, tóna orgelsins og-
jólasöng kórsins stjórnað af konp o&
leikið á hljóðfærið líka af henni,^íð-
ar frétti ég að þessi kona hafði tekið
við þessu starfi að föður mínuni
látnum. Sennilega hefði mátt líkja
þessari stund við það sem einn
kirkjugestur viðhafði löngu síðar í
þessari kirkju, hann var fyrrverandi
prestur og prófastur utan af landi en
fæddur í minni kirkjusókn, nú látinn
fyrir nokkrum árum. Hann sagði,
að lokinni messu, svo margir máttu
heyra, og endurtók setninguna:
„Hvílík stund, kirkjan er full af
helgidóm." Þessari setningu gleymi
ég aldrei, hún átti svo sannarlega
við þegar ég lítill drengur var stadd-
ur í sömu kirkju að minnast efnda
aðventunnar, þessi setning prestsins
á við í dag og alla daga þegar við er-
um stödd í húsi Drottins.
G.B.J.
FAXI 205