Faxi - 01.12.1993, Qupperneq 11

Olafur A. Olavsen, forstjóri Duusverslunar til ársins 1920 ásamt
eiginkonu sinni, Asu Olavsen.
eftir að leyfið var fengið, hvorki um
tombóluna né jólatrésskemmtunina.
Þó má telja líklegt að hvoru tveggja
hafi farið fram og að öllum líkindum
„vel og siðsamlega". Ef að líkum
lætur er þetta í fyrsta sinn sem
jólaskemmtanahald skólabarna í
Keflavík var með jafnmiklu tilstandi
og hér skyldi við hafa, en ekki vitað
hvoit framhald varð á.
Uppátæki skólabarnanna leiðir
annars hugann að jólahaldi í Keflavík
í byrjun aldarinnar og ýmsum
skemmtunum og mannfagnaði yfir
hátíðamar. Eins og nærri má geta var
þá margl með öðru sniði en nú
tíðkast og að flestu leyti minna um
sig heldur en við þekkjum nú til
dags, nema ef vera skyldi innileg
tilhlökkunin og hátíðleikinn samfara
þessari mestu hátíð ársins.
Keflavík
um aldamótin
Svipur þorpsins, því þá var
Keflavík varla meira en smáþorp
með rétt um 300 íbúa, var um
aldamótin talsvert frábrugðin
Keflavík nútímans. Bærinn stóð að
mestu á svæðinu sem afmarkast af
Tjamargötu, Kirkjuvegi, Vesturgötu
og Hafnargötu. Og áður en lengra er
Italdið er rétt að taka fram að
göturnar sem nú voru nefndar voru
ekki til scm slíkar, nema kannski
Hafnargatan, sem raunar var oftast
nefnd Strandgata á þeim árum. Húsin
voru því ylirleitt kennd við eigendur
sína, s.s. Bergsteinshús eða Önnu-
bær. Götuheitin komu hins vegar
ekki til fyrr en um og eftir 1912.
Til viðbótar við þetta skiptist þetta
litla þorp í raun í tvo hluta er nefndir
voru austurplássið og vesturplássið,
en Norðfjörðstúnið svonefnda (sem
Túngata dregur nafn sitl af) skildi að.
Líklega voi u hugmyndir íbúanna um
vegalengdir nokkuð frábrugðnar því
sem nú gerist meðal Keflvíkinga;
a.m.k. var óravegur á milli
austurplássins og vesturplássins í þá
daga og því talsvert ferðalag að
ganga t.d. frá Vesturgötu og niður á
Tjarnargötu. Til að gefa enn frekar
hugmynd um þetta fjarlægðaskyn má
geta þess, að þegar skriður komst á
ráðagerðir um að reisa nýtt skólahús,
seint á fyrsta áratugi aldarinnar, urðu
miklar ýfingar í bænum þegar fréttist
að til stæði að setja nýja húsið niður
við núverandi Skólaveg, sem ýms-
um þótti allt of langt í burtu.
Engar götulýsingar voru í Keflavík
á fyrstu árum aldarinnar og ekki völ
á öðrum leiðarljósum í svartasta
skammdeginu nema ef týrði á olíu-
lömpum í einhverjum húsanna. En
því má trúa, að á þeim árum fóru
menn sparlega með ljósmetið. Það
voru því ekki nema hinir kald-
rifjuðustu í hópi drengjanna sem
þorðu að vera á ferli eftir að dimmt
var orðið, og einungis þeir allra
forhertustu áræddu að fara á milli
plássanna í myrkrinu — hinir sátu
heima sakir draugahræðslu!
Upplýstur
bær um jólin
A jólum breyttist Keflavík hvað
þetta varðar og þá átti heitið „hátíð
ljóssins" prýðilega við um þorpið.
Allir sem vettlingi gálu valdið
reyndu að spara kerti til hátíðanna og
í gluggum flestra húsa í bænum log-
aði því ljós um jólin. Það eitt og sér
hefði í sjálfu sér nægt til að Ijá
bænum sérstakan hátíðleik yfir
hátíðarnar. Um þetta segir Marta
Valgerður Jónsdóttir, sem ólst upp á
Melgötunni á árunum um og eftir
aldamótin, í Faxa árið 1945:
Þegar ég hugsa um jólin í litla
bænum, verður efst í huganum
ljósum prýddir gluggarnir á litlu
húsunum. I alla glugga var raðað
smákertum, 6 í gluggakistuna og 6 á
hillu, sem sett hafði verið í miðjan
gluggann, fannst okkur börnunum
þetta bæði fagurt og hátíðlegt og
öllum mun hafa verið það kærkomið
að sjá ljós í hverjum glugga mitt í
skammdegismyrkrinu.
Um jólahaldið að öðru leyti segir
Marta að aðfangadagskvöldið hafi
liðið þannig upp úr aldamótum á
flestum heiinilum í Keflavík, að þá
hélt fólk sig heima og hver undi við
sitt; menn lilu í uppbyggilega bók
eða spjölluðu saman, en ekki þótti
viðeigandi að taka í spil þetta kvöld.
Húslestur var víða og sumsstaðar
söngur fyrir og eftir lesturinn. Að því
búnu voru gefnar gjafir, að sönnu
smærri en nú tíðkast, en án efa
fylgdi þó sami hugur hveni gjöf og
nú og þakklætið var að sama skapi
mikið, ef ekki meira.
Hina jóladagana var hins vegar
mikið um heimboð í Keflavík og
eins þótti þá óhætt að taka í spil,
alkort og púkk, eða tafl. A milli jóla
og nýárs stóðu félögin í bænum
einnig fyrir dansleikjum, sem margir
sóttu og stigu dansinn fram undir
morgunn. Einatl var og efnt til
leiksýninga á milli jóla og nýárs.
Jólatrés
skemmtanir
Dansiböll yfir hátíðarnar voru
vilaskuld ætluð fullorðnum, en
bömin áttu einnig sína skemmtun um
jólin. Var jólatrésskemmtun þeirra
árviss viðburður og siðurinn til
orðinn nokkru áður en Sólmundur og
skólabömin fóru á stúfana árið 1908,
og sem fyrr var getið.
Eigendur Duusverslunar áttu allan
heiður af þessum skemmtunum. Og
enda þótt oft hafi slegið í brýnu á
milli þeirra og fullorðinna íbúa
Kellavíkur á árunum eftir aldamótin
og verslunareigendum borið á brýn
ofríki og einokunartilburðir, er þó
víst að bömin í bænum voru forkólf-
um Duusverslunar holl í huga af
þessum sökum. Jólaskemmtanirnar
hófust með öldinni og mun upphaf
þeirra vera sem hér segir.
Duusverslunin var um aldamótin
aðalverslunin á Suðurnesjum og
hafði einnig mikil umsvif í
Reykjavík. Voru eigendur hennar
Kristjana Duus, ekkja Hans Peters
Duus, og Ólafur bróðir hennar.
Ólafur var kvæntur Ásu, systur Egils
Jacobsens, og bjuggu þau í
Kaupmannahöfn, en komu einatt til
Islands á suntrum í erindum versl-
unar sinnar. Verslunin hafði um
aldamótin fært út kvíamar í Keflavík,
keypti verslun Knudtzons (þar sem
Ný-Ung er nú) 1896 og verslun
Fischers (hús h/f Keflavíkur) árið
1900.
Ibúðar- og verslunarhús
Fischersverslunar, sem enn stendur,
var glæsilegt hús á sinni tíð og var
meira að segja talið með þeim
reisulegustu á Suðurlandi er það var
reist árið 1881. Þangað fluttust þau
Ólafur og Ása Olavsen ásamt Ingvari
syni sínum suntarið 1900 og bjuggu
sumarlangt. Einn góðan veðurdag þá
um sumarið gengu þau boð um
bæinn að öll börn í Keflavík á
aldrinum 6-14 ára væru boðin til
veislu í nýjum húsakynnum
Olavsenshjóna stundvíslega kl 3
næstkomandi sunnudag. Ekki þarf að
taka fram að slíkar tilkynningar vom
næsta fátíðar í líf krakkanna og
enginn sem átti heimangegnt þennan
sunnudag lét sig því vanta í boðið. Á
útidyratröppunum tók „stúlka"
hússins á móti prúðbúnum geslunum
og leiddi til stofu þar sem beið þeirra
gestgjafinn, Ása Olavsen. Næstu
klukkustundir liðu síðan í sæluríkum
dansi við undirleik lírukassa á milli
þess sem börnin tróðu sig út af
gómsætum kökum og slokuðu í sig
heitu súkkulaði; „þetta var eins og í
ævintýri, við vorum í konungshöll og
frú Ása var drottningin okkar góða.“
Að skilnaði sagðist frú Ása myndu
minnast þeirra um jólin; ekkert
bamanna spurði víst frekar úti hvað
húsfrúin ætti við, enda höfðu þau um
nóg að hugsa, og líklega voru orð
hennar gleymd um leið og þau féllu.
Ása Olavsen geymdi þau liins vegar í
minni sér þegar til Kaupmannahafnar
kont þá um haustið. Og þegar
hátíðirnar gengu í garð kom í ljós
hvað hún hafði átt við.
Fvrsta
jölatréið
Þessi jól, árið 1900, sendi Ása
börnum í Keflavík stórt jólatré frá
Kaupmannahöfn og var það sett upp
í Góðtemplarahúsinu (sem löngu
síðar var kallað Draugurinn, nú lóðin
nr. 32 við Hafnargötu). Auk
jólatrésins fylgdi gjöfinni heilt
jólaball fyrir öll börn í þorpinu.
Meðal gesta á þessari fyrstu
jólatrésskemmtun var Marta
Valgerður, sem áður er getið, og
minnist hún þessa viðburðar svo:
Var það sá viðburður er við
hlökkuðum mest til, enda var allt
gjört til að við nytum joeinar hátíðar
sem best. ... Var hrifning okkar
mikil og djúp er við komum í salinn
á þessa fyrstu skemmtun og sáum
FAXI 171