Morgunblaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 14

14 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. DESEMBER 2008
Eftir Ylfu Kristínu K. Árnadóttur
ylfa@mbl.is
ÖRYGGISRANNSÓKNARSTOFA
á Keldum, byggð sérstaklega til að
rannsaka fuglaflensu, er vel á veg
komin og verður tekin í notkun í
byrjun næsta árs. Að sögn Vil-
hjálms Svanssonar, dýralæknis og
sérfræðings í veirufræði, hefur
fuglaflensa af stofni H5N1 náð mik-
illi dreifingu um heiminn með fugl-
um auk þess að valda banvænum
sýkingum í mönnum eins og kunn-
ugt er. Árið 2005 greindist veiran í
fyrsta sinn í fuglum í V-Evrópu. Á
því ári var ákveðið að hefja skim-
anir á villtum fuglum hérlendis fyr-
ir fuglaflensuveirum líkt og gert er
í nágrannalöndum okkar.
„Þegar við fórum að huga að því
að koma okkur upp aðferðum til
greiningar á veirunni kom í ljós að-
stöðuleysi til að fást við svo alvar-
legt smitefni,“ segir Vilhjálmur.
Samkvæmt stöðlum Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar (WHO)
þarf greining á H5N1 veirunni að
fara fram í sérhæfðu rannsókn-
arrými sem uppfyllir ákveðna ör-
yggisstaðla. „Þá komu upp þessar
hugmyndir að reisa svona hús þar
sem við getum sjálfir rannsakað
veiruna og greint.“ Húsið reis í
byrjun árs 2007 og var þá tekið til
við að innrétta rannsóknarstofuna.
Dýrari en áætlað var
Sigurður Ingvarsson, for-
stöðumaður og prófessor á Keldum,
viðurkennir að rannsóknarstofan sé
orðin töluvert dýrari en lagt var
upp með. „Það er alveg ljóst að
kostnaðurinn rýkur upp vegna
gengishruns íslensku krónunnar,“
segir hann. „Þó að fuglaflensan hafi
aldrei komið er þetta aðstaða sem
okkur hefur lengi vantað,“ segir
hann og bætir við að í rannsókn-
arstofunni verður einnig hægt að
fást við önnur alvarleg smitefni, svo
sem miltisbrand og skæðar pestir.
„Það þarf að hafa öryggisrann-
sóknarstofu til að hindra að það
geti borist smit í fólk. Upp á öryggi
starfsmanna þýðir rannsókn-
arstofan því heilmikið,“ segir Sig-
urður. Hann bætir við að seinast
þegar miltisbrandur var tekinn til
greiningar, árið 2004, hafi þurft að
grípa til fyrirbyggjandi aðgerða og
gefa starfsfólkinu sýklalyf. „Ástæð-
an fyrir því að verið er að skima hér
fyrir fuglaflensu er að hún er hugs-
anlega í landinu, og við erum að
tryggja að svo sé ekki. Matið er
þannig að það þarf að mæla þetta
og þá þurfum við að bjóða starfs-
fólki upp á 100% öryggi og við-
unandi aðstæður.“
Sýnin send til Svíþjóðar
Vilhjálmur segir að fuglaflensan
sé alls ekki á undanhaldi þó að
minna sé fjallað um hana nú en áð-
ur. „Veiran er sloppin úr blöð-
unum,“ segir hann og bætir við að
nú síðast hafi greinst fuglaflensa í
öndum í Þýskalandi.
Undanfarin ár hefur Mat-
vælastofnun staðið fyrir því að
tvisvar á ári, á vorin og á haustin,
er 6-800 saursýnum safnað víðs-
vegar af landinu á um sex vikna
tímabili og þau send til Keldna. Að
auki er nokkru fjöldi villtra fugla
sem finnast dauðir krufinn árlega á
Keldum og sýni tekin úr þeim til
rannsókna.
Á Keldum eru sýnin undirbúin
fyrir sendingu en sjálf skimunin fer
fram á rannsóknarstofu í Svíþjóð.
Sýnin eru send út með hraðsend-
ingu þar sem þau verða að vera
fersk. Hingað til hefur tekið um
viku að fá niðurstöðurnar úr skim-
ununum en þegar öryggisrannsókn-
arstofan verður tekin í notkun mun
það aðeins taka 1-2 daga.
Húsnæði öryggisrannsóknarstof-
unnar er þannig byggt upp að um
er að ræða nokkurs konar hús inni í
húsi, þ.e. ytra byrðið virkar sem
skel utan um aflokað rannsókn-
arrýmið. Rannsóknaraðstaðan
skiptist í tvennt, annars vegar er
um að ræða krufningsstofu og hins
vegar rannsóknarstofu. Einn inn-
gangur er að hvorri stofu og fyrir
framan hvora þeirra er lítið her-
bergi með búnings- og sturtuað-
stöðu sem ganga þarf í gegnum til
að komast inn í sjálft rannsókn-
arrýmið.
Af öryggisástæðum er ekki hægt
að hafa opið í gegn, þ.e. ekki er
hægt að hafa dyrnar í ytra rýminu
opnar á sama tíma og dyrnar inn í
rannsóknarstofuna eru opnar. Þá
kemur samspil undir- og yfirþrýst-
ings í rýmunum í veg fyrir að smit-
að loft úr rannsóknarstofunni
sleppi úr herbergjunum þegar
hurðirnar eru opnaðar. Þá kemst
mengað loft heldur ekki út í gegn-
um loftræstikerfið þar sem allt loft
er síað svo jafnvel smæstu veirur
komast ekki í gegn. Ekkert fer út
úr rannsóknarstofunni án þess að
fara í gegnum svokallaðan gufu-
svæði sem hitnar í 120-130°C undir
miklum þrýstingi svo öll smitefnin
afvirkjast. Að auki er allt affall úr
sturtum og rannsóknarrýmum
meðhöndlað á sama hátt.
Vísindamennirnir verndaðir
Sérstakar dyr eru á krufnings-
stofunni þar sem fuglahræ eru tek-
in inn. Þau eru krufin á þar til gerð-
um bekk með eins konar háfi yfir
og sogast loftið upp í gegnum háf-
inn svo vísindamaðurinn fær aldrei
smitað loft yfir sig. Þegar sýnið hef-
ur verið tekið er það sett í sérstakt
hólf milli stofanna þar sem loftið er
síað. Eftir vissan tíma er loftið orð-
ið hreint og er þá hægt að opna
hólfið rannsóknarstofumegin.
Á rannsóknarstofunni er sýni
sett í ákveðið tæki sem magnar upp
erfðaefnið og segir til um hvort
erfðaefni fuglaflensuveiru sé til
staðar eða ekki. Sýnið er fryst við
-80°C þar til ljóst er hvort það sé já-
kvætt fyrir H5 eða H7 en þeir
stofnar valda skæðustu sýkingum í
fuglum. Sé sýnið jákvætt fyrir öðr-
um hvorum stofninum er það rækt-
að áfram í eggjum til að ákvarða N-
gerðina.
Öryggisrannsóknir á Keldum
 Verið að leggja lokahönd á öryggisrannsóknarstofu til þess að rannsaka fuglaflensu  Vegna
aðstöðuleysis eru sýnin send til Svíþjóðar  Niðurstöður ættu að fást eftir 1-2 daga í stað viku áður
Morgunblaðið/RAX
Viðbúnaður Sigurður staddur í krufningsstofunni og Vilhjálmur í rannsóknarstofunni. Nauðsynlegt er að gluggar
séu á rannsóknarstofunum svo vísindamennirnir sem þar eru að störfum fái ekki innilokunarkennd. Þá er einnig
ákveðið öryggisatriði að hægt sé að horfa inn í rannsóknarstofurnar.
Tilraunastöð Háskóla Íslands í
meinafræði að Keldum, í dag-
legu tali nefnd Keldur, fagnar
um þessar mundir 60 ára af-
mæli sínu. Á sínum tíma kom
meirihluti stofnkostnaðarins
frá Rockefeller-stofnuninni í
Bandaríkjunum en þar var það
skilyrði sett að tilraunastöðin
yrði að vera tengd Háskóla Ís-
lands og hefur svo verið alla tíð.
Allt frá stofnun hefur aðal-
viðfangsefnið verið dýra-
sjúkdómar en áður fyrr voru
sjúkdómar í mönnum einnig
rannsakaðir á Keldum. Upp úr
1970 var sett upp sérstök að-
staða fyrir síðarnefndu rann-
sóknirnar á Landspítalanum þó
að einhverjar rannsóknir tengd-
ar mönnum hafi alltaf farið
fram á Keldum. Aðeins tíu ár
eru síðan hætt var að rannsaka
sníkjudýr í mönnum en um
þessar mundir er verið að rann-
saka arfgenga heilablæðingu í
mönnum þar sem aðferða-
fræðin og þekkingin er svipuð
og við rannsóknir á riðu-
sjúkdómum í sauðfé.
Eitt af stærstu verkefnum
Keldna í dag er tengt ónæm-
iskerfi íslenska hestsins og að
auki skipa rannsóknir á fiskum
og fisksjúkdómum stóran sess.
Þar er fyrst og fremst verið að
skoða þær fisktegundir sem eru
í eldi hér á landi.
Alltaf verið tengt HÍ
Morgunblaðið/RAX
Öryggi Vilhjálmur bendir á hólfið sem sýnin eru látin í þegar flytja á þau frá
krufningsstofunni yfir á rannsóknarstofuna. Vinstra megin við Vilhjálm er
krufningsbekkurinn þar sem unnið er undir sogi vegna smithættu.
Fæst hjá N1, í veiðivöruverslunum og á www.veidikortid.is
Veiðikortið veitir aðgang að
31 vatnasvæði vítt og breitt um landið,
í allt sumar fyrir aðeins 6000 kr.
Þú ákveður svo hvar og hvenær þú veiðir.
Handbók með ítarlegum upplýsingum, kortum o.fl. fylgir.
Frí heimsending þegar verslað er á www.veidikortid.is
NÁMSKEIÐ um rannsóknir á jarðhita á vegum Jarð-
hitaskóla Háskóla Sameinuðu þjóðanna fóru fram í
síðasta mánuði við Naivasha vatn í Kenýa. Búið var að
hnýta flesta hnúta hvað fjármögnun námskeiðanna
snerti, þegar efnahagskreppan skall á, svo að hægt
hefur verið að halda námskeiðin þrátt fyrir erfiðar að-
stæður.
Námskeiðið sem er samvinnuverkefni Jarðhitaskól-
ans og KenGen, landsvirkjunar Kenýa, hófst hinn 24.
október og stóð til 17. nóvember. Er þetta fjórða árið
í röð sem Jarðhitaskólinn stendur að slíku nám-
skeiðahaldi í Afríku, og eru þau hluti af framlagi Ís-
lands til þúsaldarmarkmiða Sameinuðu þjóðanna.
Í fyrsta skipti nemendur frá Zambíu og Kongó
Þátttakendur voru 37 frá 11 löndum Austur- og
Mið-Afríku. Þeir eru langflestir frá heimalandinu
Kenýa sem er forystulandið í Afríku hvað varðar nýt-
ingu jarðhita. Nú tóku í fyrsta skipti nemendur frá
Zambíu og Kongó þátt í námskeiðum á vegum Jarð-
hitaskólans.
Námskeiðið, sem var einkum ætlað yngri jarðvís-
indamönnum og verkfræðingum í Austur-Afríku, mið-
aði að því að gefa nemendum sem best yfirlit yfir þá
aðferðafræði sem notuð er við jarðhitarannsóknir,
með áherslu á yfirborðsrannsóknir, þ.e. jarðfræði,
jarðeðlisfræði, jarðefnafræði og umhverfisfræði,
ásamt kynningu á forðafræði jarðhitageymisins og
borunum eftir jarðhita.
Kennsla var í höndum 4 jarðvísindamanna frá Jarð-
hitaskólanum og ÍSOR, og 19 sérfræðinga í ýmsum
greinum frá KenGen sem flestir hafa hlotið þjálfun í
Jarðhitaskólanum á Íslandi, og 5 fyrrverandi nem-
enda Jarðhitaskólans frá öðrum löndum Austur-
Afríku. Umsjónarmaður með námskeiðinu var Lúðvík
S. Georgsson, aðstoðarskólastjóri Jarðhitaskólans.
Síðan var haldið stutt námskeið í Úganda á vegum
sömu aðila ásamt Jarðfræðistofnun Úganda, DGSM.
Námskeiðið var undanfari 2. Jarðhitaráðstefnu A-
Afríku. Námskeiðið var einkum ætlað stjórnendum í
orkufyrirtækjum og jarðhitastofnunum í A-Afríku.
Fjölsótt jarðhitanámskeið
Í HNOTSKURN
»Þátttakendur komu víða að úr Afríku»18 komu frá heimalandinu Kenýa en aðrirkomu frá Búrúndí (2), Djíbútí (2), Erítreu (2),
Eþíópíu (2), Jemen (2), Kongó (1), Rúanda (2),
Tanzaníu (2), Úganda (2) og Zamíbu (2).