Morgunblaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. DESEMBER 2008
Til áherslu Fólki var heitt í hamsi þó úti væri frost og kuldi þegar mótmælt var á Austurvelli í gær. Hendur voru á lofti, meðal annars hjá táknmálstúlki.
Golli
Baldur Kristjánsson | 30. nóvember
Tossarnir í flokkunum
Sennilega er flokkakerfi
hættulegt í örríkjum eins
og á Íslandi. Það þarf svo
fáa til að ná tökum á
flokksapparati. Jafnvel
þrír menn sem vinna vel
saman geta náð tökum á
slíku. Þrjátíu: engin spurning. Það sem
gerist á Íslandi er að mjög fáir nenna að
starfa í flokkum. Þegar ég var í stúdenta-
pólitíkinni voru það eiginlega bara örfáir
praktískir strákar, synir feðra sinna, sem
fetuðu slóðina í Sjálfstæðisflokknum.
Aðrir hirtu ekki um flokkapólítík. Þeir
sem fara svo í framhaldsnám, þeir hæf-
ustu, eru svo endanlega úr leik. Toss-
arnir hreiðra um sig í flokksapparöt-
unum á meðan. Eins og ég hef bent á
áður, færustu hagfræðingum okkar var
yfirleitt komið fyrir í skúffu uppi í há-
skóla og sagt að halda kjafti eða í ein-
hverjum deildarstjórastöðum t.d. á Hag-
stofunni upp á sömu býti. Þetta kerfi
hefur hentað þeim vel sem náðu tökum
á því enda hefur það ekkert breyst í hálfa
öld, síðan 1959. Allar óánægjuraddir
hafa verið kæfðar. Vilmundi var sparkað
úr Alþýðuflokknum […] enda vógu hug-
myndir hans að sjálfu kerfinu...
Meira: baldurkr.blog.is
Jón Þorvarðarson | 30. nóvember
Hörmungar kvótakerfis
Fólk virðist loks vera að
átta sig á því hversu ótrú-
legar hörmungar kvóta-
kerfið hefur kallað yfir
okkur. Þær hörmungar
eru fyrst og fremst þrí-
þættar: Kerfið hefur vald-
ið atgervisflótta í sjómannastétt og land-
auðn í byggðum landsins, það fara ekki
margir í stýrimanna- eða vélskóla þessa
dagana.
Kerfið gerði útgerðarmönnum kleift
að selja sig út úr greininni með ofsa-
gróða sem aftur hefur valdið gríðarlegri
skuldasöfnun sjávarútvegsfyrirtækja
langt umfram verðmæti raunverulegra
eigna. Þeir seldu þar með eitthvað sem
þeir eiga ekki. Slettirekur eins og Elvar
Aðalsteinsson hafa með græðgi sinni
skilið samfélög eftir svo til landauðnar
horfir með gróðafíkn sinni, rækilega
studdir af stjórnvöldum.
Kerfið hefur ekki stuðlað að uppbygg-
ingu fiskistofna heldur þvert á móti.
Kerfið hefur aukið sókn eftir hverju tonni
og stuðlað að auknum togveiðum lífrík-
inu til ómælanlegs skaða. Gríðarlegt
brottkast hefur verið stundað í skjóli
kerfisins.
Meira: jonthorvardar.blog.is
Vilborg G. Hansen | 30. nóvember
Hafa fleiri en einn kost
Ég hef alltaf hlustað með
athygli á það sem Gylfi
hagfræðingur segir sem
og margir aðrir góðir hag-
fræðingar. En svona mál-
flutningur finnst mér
setja hann niður. Það að
segja að Ísland hafi í raun aðeins einn
kost er alveg út úr korti. ESB er ekki eini
kosturinn og fráleitt að halda því að
þjóðinni. Við höfum um aðra gjaldmiðla
að velja eða tengingu við þá […] Fyrir ut-
an sjávarútveginn og aðrar auðlindir
okkar má líka nefna að Íslendingar gætu
ekki staðið í viðskiptum við Kína eða
önnur lönd sem ESB er ekki með samn-
inga við.
Meira: villagunn.blog.is
VIÐ Íslendingum blasir það verkefni að renna
nýjum stoðum undir atvinnulíf sitt og varðveita
um leið það sem fyrir er og lífvænlegt. Í þessu
ferli sem endranær leika fjármálafyrirtæki lyk-
ilhlutverk við að miðla fjármagni til hagkvæmra
nota og hefur þetta hlutverk þeirra varla verið
jafn mikilvægt í annan tíma.
Fjölmörg fyrirtæki og heimili eiga þegar í
greiðsluerfiðleikum og enn fleiri stefna hraðbyri
í þá átt. Góð starfsvenja banka krefst þess að
hann grípi inn í starfsemi fyrirtækja við þær að-
stæður enda ekki í verkahring banka að reka
illa stödd fyrirtæki, t.d. í von um að viðhalda at-
vinnustigi. Vegna hinna einstöku aðstæðna í
okkar hagkerfi þarf nú nokkra hugvitssemi til
að koma í veg fyrir vítahring vaxandi atvinnu-
leysis og minnkandi eftirspurnar þar sem
kreppa raunhagkerfisins dýpkar við hvert gjald-
þrot, byrðar á skattgreiðendur aukast, skatt-
tekjur minnka og iðgjöld í lífeyrissjóði dragast
saman. Því er einboðið að reyna að draga úr
fjölda gjaldþrota með einhverjum ráðstöfunum
ef því verður við komið. Gegn þessu sjónarmiði
má færa þau réttmætu rök að kostnaður af
frystingu eða frestun greiðslna sem létt er af
skuldurum falli á sparifjáreigendur og skatt-
greiðendur almennt. Þannig væri ráðdeild-
arsömu fólki gert að deila ábyrgð á skuldasöfn-
un annarra, jafnvel óreiðumanna. Með þeim
hætti væri kippt úr sambandi orsakasamhengi
ábyrgðar á viðskiptalegum athöfnum, leikreglum
breytt eftir á og spillt fyrir sparnaði og trausti
til frambúðar í landinu.
Verði hinum nýju bönkum falið það hlutverk
að veita bágstöddum fyrirtækjum illa skil-
greindan stuðning til lengri tíma, breytast þeir í
ógagnsæjar fyrirgreiðslustofnanir sem illa mun
ganga að vinna traust almennings. Á sama hátt
verður erfitt að fá trúverðuga nýja eigendur að
bönkunum sé þessi háttur hafður á, en fátt er
íslensku viðskiptalífi mikilvægara nú en að
skjótt þróist hér faglegt fjármálalíf á rústum
þess gamla.
Því verður að finna leið til að endur-
skipuleggja atvinnulíf og eignarhald á Íslandi
sem hámarkar heildarverðmæti fyrirtækja at-
vinnulífsins til langs og meðallangs tíma. Því
miður er ekki hægt að hindra stórfellt tíma-
bundið atvinnuleysi. Aftur á móti má vinna svo
úr stöðunni að það gangi hratt til baka þegar at-
vinnulífið hagræðir og fjármagn og vinnuafl
flyst milli greina. Þessar aðgerðir verða að eiga
sér stað utan bankanna og án miðstýringar. Þær
verða að byggjast á hlutlægum forsendum og
virða leikreglur jafnt réttarríkisins sem þess
blandaða markaðshagkerfis sem við viljum búa
við í framtíðinni.
Þær hugmyndir hagfræðiprófessoranna Jóns
Daníelssonar og Gylfa Zoëga að breyta kröfu
lánardrottna í eigið fé eru mikilvægt skref í átt
að lausn þessa verkefnis. Með því væri eign-
arrétturinn virtur að því marki sem hægt er
þótt form kröfunnar breytist, en hagsmunir
skuldara og lánardrottins tengdir saman á sann-
gjarnan hátt miðað við aðstæður. Miklu skiptir
þó hvernig slíkar hugmyndir eru útfærðar í
framkvæmd og mistök geta valdið tjóni sem
seint verður bætt.
Sem eigendur skulda hafa bankar tæknilega
þegar eignast fjölda fyrirtækja. Við slíku bregð-
ast þeir almennt við með því að setja á stofn eða
styrkja sérstakar deildir til að vinna úr sk. fulln-
ustueignum. En ætla má að slík umsýsla væri
betur komin í sérstökum fyrirtækjum eða sjóð-
um, sem kalla mætti umbreytingasjóði. Skoðum
þá leið nánar.
Algengt er að fagfjárfestar á borð við lífeyr-
issjóði leggi fé sitt í fjárfestingarsjóði sem sér-
staklega eru ætlaðir til að sýsla með sérhæfða
tegund eigna. Oft standa fleiri en einn fagfjár-
festir að slíkum sjóði og ráða þeir þá faglegt og
trúverðugt eignastýringarfyrirtæki til að reka
sjóðinn en skilgreina sjálfir fjárfestingarstefnu
hans nákvæmlega fyrirfram. Umbun fyrir slíka
virka stýringu er oft reiknuð sem föst árleg
hlutfallsleg þóknun af þeirri upphæð sem fjár-
fest hefur verið á hverjum tíma, auk hlutdeildar
í hagnaði af endursölu eignanna. Eignastýring-
arfyrirtækið hefur þannig fullkomlega gagn-
sæjan hvata. Það hefur hag af því að fjárfesta
sem stærstan hluta ráðstöfunarfjárins sem fyrst,
en einnig af því að sú fjárfesting sé arðbær mið-
að við fyrirfram ákveðinn sjóndeildarhring sem
skilgreindur er í fjárfestingarstefnu sjóðsins. Í
þessu tilviki má ætla að 3-5 ár séu heppilegur
fjárfestingartími.
Sé þessi leið farin myndast markaður fyrir
vandræðaeignir banka og annarra lánardrottna.
Þeir geta þá selt þessar eignir sem annars væri
engir kaupendur að. Að því gefnu að umbreyt-
ingasjóðirnir séu fleiri en einn má ætla að sann-
gjarnt verð fengist fyrir eignirnar, m.ö.o. mark-
aðsverð og að söluferlið yrði gagnsætt og
trúverðugt. Umbreytingasjóðirnir breyta síðan
skuldunum í eigið fé með samningum við skuld-
ara. Í krafti eignarhalds síns geta stjórnendur
sjóðanna endurskipulagt fyrirtækin með með
þeim hætti sem þarf til að tryggja arðvænlega
endursölu hlutafjárins eftir 3-5 ár. Braggist ís-
lenskt atvinnulíf hagnast umbreytingasjóðirnir
og eigendur þeirra, fjárfestarnir. Bankarnir
myndu fljótt taka aftur við því eðlilega hlutverki
að fjármagna rekstur fyrirtækjanna eftir því
sem um semst í frjálsum samningum.
En hver ætti að fjármagna slíka sjóði? Á Ís-
landi eru enn tveir aðilar sem hafa tiltölulega
góðan aðgang að fjármagni og gætu þess vegna
staðið að þessu. Það eru ríkið og lífeyrissjóð-
irnir. Báðir þessir aðilar hafa einfalda og skýra
hagsmuni af því að tryggja að atvinnustig hækki
hratt eftir samdráttarskeið vegna þess að tekjur
þeirra standa í réttu hlutfalli við umsvif atvinnu-
lífsins í heild. Þeir hafa því bæði bolmagn og
hvata til að fjármagna umbreytingasjóði. Hvor-
ugur þessara aðila er aftur á móti fær um að
reka atvinnufyrirtæki á hagkvæman hátt vegna
þess umboðsvanda sem bein aðkoma þeirra
óhjákvæmilega felur í sér. Með því að setja upp
umbreytingasjóði sem þessir aðilar fjármagna
og setja almenna fjárfestingarstefnu, en umboð
og ávinningur sjóðsstjóra eru gagnsæ og skýrt
skilgreind, má yfirvinna þetta vandamál. Sjóðs-
stjórnarhlutverkið yrði boðið út á viðskipta-
legum forsendum til eignastýringarfyrirtækja
sem standast faglegar kröfur, hvort sem þau
eru nú þegar fyrir hendi eða verða stofnuð í
þessu skyni, og hvort sem þau eru að stofni til
innlend eða erlend.
Sú spurning kann að vakna hvort umbreyt-
ingasjóðir myndu í raun hámarka atvinnustig?
Svarið er nei, ekki sem slíkt. En þeir myndu
aftur á móti hámarka virði fyrirtækjanna til
meðallangs tíma og það er sú hvöt eigenda fyr-
irtækja sem almennt skilar raunhæfu atvinnu-
stigi í markaðshagkerfi. Enn má benda á það að
stjórnendur sjóðanna eru ekki eftirlitslausir.
Fjárfestarnir – ríki og lífeyrissjóðir – skipa
stjórnir umbreytingasjóða og móta almenn
markmið þeirra þótt þeir skipti sér ekki af dag-
legum rekstrarákvörðunum.
Til þess að hrinda þessum tillögum í fram-
kvæmd er nauðsynlegt að skapa samstarfsvett-
vang ríkis, lífeyrissjóða og sérfræðinga til að
ljúka við útfærslu þeirra. Þegar sjóðirnir hafa
verið settir á fót er líklegt að þeir verði fljótir
að leysa til sín mikið af eignum þar sem fastar
tekjur þeirra reiknast aðeins af því fé sem þeir
hafa þegar fjárfest.
Eftir Sigurð Ingólfsson og
Guðrúnu Johnsen »Með því að setja upp um-
breytingasjóði sem þessir að-
ilar fjármagna og setja almenna
fjárfestingarstefnu, en umboð og
ávinningur sjóðsstjóra eru
gagnsæ og skýrt skilgreind, má
yfirvinna þetta vandamál.
Guðrún Johnsen
Guðrún Johnsen er hagfræðingur og lektor við Há-
skólann í Reykjavík. Sigurður Ingólfsson er hag-
fræðingur, ráðgjafi og fyrrum starfsmaður Norræna
fjárfestingarbankans.
Eiginfjárframlag lánardrottna
og umbreytingasjóðir
Sigurður Ingólfsson
BLOG.IS
Eyþór Arnalds | 30. nóvember
Af hvalveiðum
Ég man vel þegar ég
fékk að fara í tvo hval-
veiðitúra hjá móð-
urbróður mínum Þórði
Eyþórssyni á Hval 8.
Þetta voru ógleyman-
legar ferðir fyrir lítinn
gutta […] Hvalveiðar eru hluti af menn-
ingu okkar og nú skapa hvalveiðar dýr-
mætan gjaldeyri. Sú lausn að fá gjald-
eyrislán fyrir hundruð milljarða gagnast
ekkert ef við getum ekki framleitt vörur
og þjónustu sem veita okkur gjaldeyri.
Sjálfbærar hvalveiðar og hvalaskoðun
geta vel farið saman.
Meira: ea.blog.is