Morgunblaðið - 13.02.2009, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 2009
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Tvö sjónar-mið takastá í hug-
myndum nefndar
um endurreisn ís-
lenska bankakerf-
isins. Annars veg-
ar sú staðreynd, sem sænski
bankasérfræðingurinn Mats
Josefsson hefur lagt áherslu
á, að ríkið er eigandi nýju
bankanna og ber að beita sér
sem slíkur. Hins vegar
hræðslan við aukin pólitísk af-
skipti af töku ákvarðana innan
bankanna, sem bjóða heim
hættu á óeðlilegri fyrir-
greiðslu, kunningjaráðn-
ingum og spillingu. Sporin
hræða í þeim efnum.
Ábending Josefssons um að
stjórnvöld verði að beita sér
ákveðnar innan bankanna er
að vissu leyti ágæt. Tregða við
ákvarðanir hefur tafið end-
urreisnarferlið og fjölmörg
fyrirtæki fá ekki þá fyrir-
greiðslu og úrlausn sem nauð-
synleg er. Hluti af ástæðunni
liggur í óskýrri stefnumótun
stjórnvalda.
Geir H. Haarde upplýsti í
Morgunblaðinu í fyrradag að
það skilyrði hefði verið sett af
stjórnarformönnum Glitnis og
Kaupþings, sem nú hafa sagt
af sér, að pólitísk afskipti af
störfum stjórnanna yrðu eng-
in. Almennt var það vilji síð-
ustu ríkisstjórnar að lág-
marka pólitísk ítök við
stjórnun bankanna og stjórn-
endum falið að taka ákvarð-
anir á faglegum forsendum.
Menn vildu forðast í lengstu
lög að taka upp starfshætti
sem viðgengust fyrir einka-
væðingu.
Það er ljóst að Jóhanna Sig-
urðardóttir er því ekki sam-
mála. Samkvæmt því sem kom
fram í ræðu hennar á Alþingi
á mánudaginn taldi hún ekk-
ert óeðlilegt við að skipta út
úr bankaráðum ríkisbank-
anna eftir að ný ríkisstjórn
tók við. Það er þá líklega til að
tilnefna talsmenn ráðherra
sem geta ýtt á eftir þeirra
stefnumálum og áherslum.
Strax eftir bankahrunið var
markmiðið að fjarlægja ríkis-
reknu bankana stjórnmál-
unum eins og kostur var.
Áherslur núverandi forsætis-
ráðherra eru skref í þá átt að
færa bankana nær stjórnmál-
unum. Þetta er líklega óum-
flýjanleg þróun á meðan
eignarhaldið er opinbert.
Bankarnir verða á endanum
fullkomlega flokkspólitískir
og beita sér í þágu þeirra afla,
sem fara með völdin á hverj-
um tíma. Gamli tíminn er ekki
langt undan.
Þessi þróun þjónar ekki
langtímahagsmunum almenn-
ings. Josefsson upplýsti í
Kastljósviðtali í fyrrakvöld að
endurfjármögnun
ríkisbankanna
mundi kosta
skattgreiðendur
að minnsta kosti
385 milljarða
króna. Ekki
minna. Óvissan felst í því að
bankarnir eru reknir með
tapi. Á meðan hækkar sú upp-
hæð sem ríkið þarf að leggja
til þeirra svo þeir komist í
gang á ný. Það er nauðsynlegt
að skera niður kostnað og
draga úr umsvifum. Í því sam-
bandi þarf að fækka starfs-
fólki í takt við færri verkefni.
Íhuga verður af alvöru hvort
ekki sé tilefni til að sameina
tvo ríkisbanka.
Í ljósi þessara staðreynda
er hægt að velta fyrir sér
hvernig þingmenn bregðast
við ef það þarf til dæmis að
sameina útibú austur á fjörð-
um. Verða ekki gamaldags
byggðasjónarmið dregin upp?
Og gerð krafa um að lána í
óarðbæra atvinnustarfsemi?
Sérhagsmunagæslan og kjör-
dæmapotið mun ráða og
kostnaðinum verður velt yfir á
alla landsmenn.
Það verður að gera ríkis-
bankana sjálfbjarga eins fljótt
og kostur er. Sé ákveðnari að-
koma stjórnmálamanna að því
ferli nauðsynleg verður það að
vera tímabundið. Hægt er að
hugsa sér aukið samráð á
meðan verið er að vinna úr
erfiðustu málunum, t.d. í
kringum stofnun eignaum-
sýslufélags sem hefur það
hlutverk að leysa stærstu
vandamál bankanna. Nýju
bankarnir geta ekki komið sér
almennilega af stað með of
þungar byrðar á efnahags-
reikningnum sem keyra þá
strax í þrot. Þau fyrirtæki
sem eru færð í opinbert eigna-
umsýslufélag fara þá í fjár-
hagslega og rekstrarlega end-
urskipulagningu og eru svo
seld hæstbjóðanda. Ríkið á
ekki að standa í fyrirtækja-
rekstri.
Mats Josefsson færir þess-
ari vinnu nauðsynlegan trú-
verðugleika sem er mikil-
vægur í núverandi umhverfi.
Hann hefur reynslu og þekk-
ingu sem vissulega mun nýt-
ast stjórnvöldum við að koma
bankakerfinu aftur í gang áð-
ur en of mikil verðmæti og
störf tapast. Upplegg vinn-
unnar er traustvekjandi.
Lögð er áhersla á samræmi á
milli úrlausna, gagnsæjar
ákvarðanir og að ferlið sé öll-
um ljóst.
Þetta ferli þarf ekki að taka
langan tíma eða innan við tvö
ár. Ríkisstjórnin á að marka
þá stefnu að alls ekki síðar en
að því loknu verði stefnt að því
að selja eignarhluti ríkisins í
bönkum og sparisjóðum.
Það verður að gera
ríkisbankana sjálf-
bjarga eins fljótt
og kostur er}
Tímabundin afskipti
N
ú höfum við loksins fengið til liðs
við okkur erlendan sérfræðing
til að kljást við efnahagshrunið.
Við fengum að vísu ekki sviss-
neskan hrokagikk með spanga-
gleraugu eins og ég hefði vonað. Við fengum
geðþekkan Svía, Mats Josefsson, sem ætlar að
veita ríkisstjórninni góð ráð við endurreisn
bankakerfisins. Mats hefur þegar komið fram
á blaðamannafundum. Hann talar við okkur á
ensku.
Ég hef ekkert út á Mats Josefsson að setja.
Hann virðist tala prýðilega ensku og gerir það
eflaust í þágu okkar Íslendinga sem skiljum
ekki sænsku. Í stærra samhengi hlutanna er
þetta samt furðulegt. Líkt og að heyra bolabít
mjálma þegar hann hittir labrador.
Fyrir tuttugu til þrjátíu árum hefði sænskur sérfræð-
ingur talað sænsku á Íslandi. Okkur hefði þótt akkur í
því að fá sérfræðing sem talaði skiljanlegt og skylt
tungumál. Haldreipi enskunnar hefði þótt óþarft. Síðan
þá hefur margt breyst. Ungir Íslendingar nota ekki leng-
ur Norðurlandamál í samskiptum við Norðurlandabúa.
Ástæðan er svo augljós að það er beinlínis þreytandi að
taka hana fram. Enska er aðaltungumál netsins, tækni
og hvers kyns afþreyingar auk viðskiptaheimsins. Það
þýðir samt ekki að allar þjóðir heimsins kokgleypi ensk-
una og gleymi málum sér skyldari. Ekki tala Katalón-
íubúar ensku við spænskumælandi. Jafnvel Frakkar
bjarga sér á eigin tungu í Portúgal og öfugt. Þetta eru
viðeigandi dæmi. Þessar þjóðir grípa ekki til
enskunnar því þeim finnst eitthvað varið í
þann sameiginlega arf sem hin skyldu tungu-
mál spruttu úr. Það sama hefur ætíð átt við
um okkur Norðurlandabúa. En ekki lengur.
Sjálfur lærði ég dönsku í átta ár og bjó auk
þess í þrjú ár í Svíþjóð. Samt finnst mér gríð-
arlegt afrek að panta kaffibolla á máli þessara
landa. Tortryggnin er gagnkvæm. Ekkert er
jafn leiðinlegt og danskir gelgreiddir af-
greiðslumenn sem skilja ekki íslenska grunn-
skóladönsku, yppta öxlum og segja „sorrí“
með dansk-amerískum hreim. Í kjölfarið tek-
ur við pínleg samræða á yfirborðskenndri
sjónvarpsensku sem opinberar þá ömurlegu
staðreynd að ég og danski afgreiðslumað-
urinn eigum það einkum sameiginlegt að borða báðir
KFC og horfa á Friends. Enginn Saxo Grammaticus eða
sögur af Amlóða prins. Bara Ross og Rachel í sleflausum
amerískum sleik fyrir alla aldurshópa
Og ég sé þetta varla breytast. Jafnvel Svíar tala nú
ensku í Kaupmannahöfn. Enginn vill gefa eftir eigið
tungumál. Svíar vilja að Danir tali sænsku og öfugt. Ís-
lendingar gera ekki kröfu um að neinn tali íslensku en
læra dönsku sem hljómar eins og málfræðilega röng
norska. Rétt eins og í tækninni þá vantar okkur staðal.
Annaðhvort eitthvað sem allir kunna eða allir kunna jafn
lítið. Það má ekki halla á neinn. Það skal vera finnska eða
friendska – því við erum jú friendur.
bergur.ebbi.benediktsson@gmail.com
Bergur Ebbi
Pistill
Friendska
FRÉTTASKÝRING
Eftir Gunnhildi Örnu Gunnarsdóttur
gag@mbl.is
Í
svokölluðu góðæri síðustu
ára úthlutuðu átta sveit-
arfélög ekki einni einustu
lóð til íbúðabygginga. Flest
þessara sveitarfélaga voru
lítil eins og til dæmis Árneshreppur
á Ströndum og Tjörneshreppur í
Norður-Þingeyjarsýslu en meðal
þeirra voru tvö stærri sveitarfélög
Vesturbyggð og Bolungarvík.
Þetta má lesa úr svari samgöngu-
ráðherra við fyrirspurn Kjartans
Ólafssonar á Alþingi um íbúðabygg-
ingar. En náði góðærið ekki til þess-
ara byggða?
„Nei, góðærið, náði aldrei hingað
samanber það sem gerðist á höf-
uðborgarsvæðinu,“ segir Ragnar
Jörundsson, bæjarstjóri í Vest-
urbyggð, sem nær um Patreksfjörð,
Bíldudal og Barðaströnd. „Þenslan
náði ekki hingað enda er höggið ekki
eins mikið fyrir vikið. Við klifruðum
ekki hátt og því er fallið það ekki
heldur.“
Einfalt sé að skýra hvers vegna
enginn byggði. „Hér hefur fólki stöð-
ugt fækkað síðustu tuttugu árin. Því
fækkaði um 28 milli ára nú og það
gefur auga leið að ekki eru byggð
hús þegar fólkið fer.“ Hann segir að
líkja megi því við eignaupptöku þeg-
ar fólkið hafi farið. Verð einbýlis-
húsa á svæðinu hafi verið 12-15 millj-
ónir á sama tíma og um 60 milljónir
fengust fyrir svipað einbýlishús í
þokkalegu úthverfi höfuðborg-
arsvæðisins á uppgangstímunum.
„Enginn byggir þegar hann getur
keypt gott hús á um fimmtán millj-
ónir króna sem kostar 30 til 35 millj-
ónir að byggja.“ Ekki hefur verið
byggt í Vesturbyggð frá árinu 1985.
Sleppa við lóðaskilaskellinn
Í svari samgönguráðherra má sjá
að staða stærstu sveitarfélaganna
þegar horft er til lóðaúthlutana og
skila er mjög misjöfn. Sum þeirra,
s.s. Reykjavík, Hafnarfjarðabær,
Reykjanesbær og Akureyri úthlut-
uðu miklu og hafa þurft að end-
urgreiða hundruð lóða með miklum
kostnaði á meðan önnur; Mosfells-
bær og Garðabær, sömdu við einka-
aðila sem sáu að mestu leyti um lóða-
sölu og uppbyggingu.
Haraldur Sverrisson, bæjarstjóri í
Mosfellsbæ, segir að á sínum tíma
hafi verið ákveðið að of mikil áhætta
fælist í því fyrir sveitarfélagið að
ráðast í gatnagerð og undirbúning
nýrra hverfa. Hann sjái ekki eftir
þeirri ákvörðun nú þegar stóru
sveitarfélögin endurgreiði þeim sem
skila lóðum háar fjárhæðir.
„Það skiptir sköpum að þurfa ekki
að taka lán fyrir endurgreiðslu á lóð-
um,“ segir hann. „Það hefði getað
riðið sveitarfélaginu að fullu, eða í
það minnsta farið langt með það.“
Leiðin sem valin var verði hér eftir
ofan á.
Lausar íbúðir og vinnu að fá
Þrátt fyrir að svokallað góðæri
hafi ekki náð til Vesturbyggðar er
staðan þar ekki slæm. „Hér hefur
vantað fólk frekar en hitt,“ segir
Ragnar, bæði vanti starfsfólk á
sjúkrahúsið og í fiskvinnslu. Fiskirí
sé yfirdrifið en sölutregða mikil og
því erfitt að meta framhaldið.
Sveitarfélagið byggði 48 fé-
lagslegar íbúðir upp úr 1980.
„Það eru alltaf sex til tíu íbúðir
lausar á hverjum tíma,“ segir Ragn-
ar. „Og okkur líður vel þótt við séum
uggandi eins og landsmenn yfir því
hvernig þróunin verður.“
Mátti líkja sölu húsa
við eignaupptöku
Morgunblaðið/Júlíus
Helgafell Einkaaðilar sjá um uppbygginguna í Mosfellsbæ og því hefur
bærinn ekki þurft að endurgreiða lóðahöfum vegna lóðaskila í ástandinu.
Í svari samgönguráðherra við
fyrirspurn Kjartans Ólafssonar
um íbúðabyggingar á árunum
2004-2008 kemur fram að eng-
inn opinber aðili hafði það hlut-
verk að safna upplýsingum um
fjölda lóðaúthlutana sveitarfé-
laga.
Studdist ráðuneytið því einn-
ig við tölur frá Fasteignamati
ríkisins. Reyndust samkvæmt
þeim 8.282 lóðir vera á fast-
eignaskrá 12. desember 2008
sem ekki voru það í árslok
2003. Ráðuneytið náði ekki ut-
an um hversu margar eignir
voru fullgerðar á þessum lóð-
um. „Ýmist hafa sveitarfélögin
ekki yfirlit yfir stöðu fram-
kvæmdanna eða þau svara
þessum hluta erindisins ekki.“
Hins vegar heldur Hagstofan ut-
an um tölurnar og kemur þar í
ljós að á þessum árum, 2004-
2008, voru 19.487 íbúðir í bygg-
ingu og 12.103 þeirra fullgerðar.
Viðbrögðin við fyrirspurn
samgönguráðherra voru ekki
góð. Aðeins 37 sveitarfélög af
78 svöruðu erindinu. Kópavogur
svaraði ekki fyrirspurninni og
harmar ráðuneytið þetta mjög.
Engin heildaryfirsýn