Morgunblaðið - 05.03.2009, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. MARS 2009
Sopinn vermir Íslendingar eru ekki seinir á sér að setjast út um leið og sólin lætur sjá sig. Jóna, Hafsteinn og Hrafnhildur létu ekki frostið aftra sér frá ljúf-
fengum kaffibolla á Lækjartorgi, enda vel hægt að þola öll veður þegar hlý vetrarföt hylja kroppinn og góður kaffisopinn setur svo punktinn yfir i-ið.
Ómar
Svavar Alfreð Jónsson | 3. mars 2009
Blóm og brækur
Ber ekki öllum málsmet-
andi hagfræðingum sam-
an um að neyslan haldi
hagkerfum okkar gang-
andi?
Neyslan er erótík efna-
hagslífsins.
Neyslan örvar vöxt.
Neyslan er lögmálið.
Og það lögmál gerði okkur að neyt-
endum frekar en manneskjum.
Lögmál neyslunnar er ekki einungis
eitthvað í fræðiritum sprenglærðra hag-
fræðinga. Lögmál neyslunnar birtist okk-
ur í daglega lífinu.
Vegna lögmáls neyslunnar er sælgæt-
ið haft í augnhæð barna okkar við af-
greiðslukassa stórmarkaðanna.
Lögmál neyslunnar breytir börnunum
okkar í neyslusvipur.
Hið sama lögmál lætur spila út-
spekúleraða neysluhvetjandi tónlist í
mollunum.
Lögmál neyslunnar krefst þess að
stjarnfræðilegum upphæðum sé varið í
auglýsingagerð. Meðalborgarinn í vest-
rænu samfélagi er talinn verða fyrir sirka
tólfhundruð auglýsingaáreitum daglega.
Lögmál neyslunnar endurhannaði fyrir
okkur lífið. ...
Meira: svavaralfred.blog.is
Jón Gerald Sullenberger | 4. mars 2009
Viðtalið við
Kenneth Rogoff
Í kvöld var viðtal við
Kenneth Rogoff á RÚV.
Bogi Ágústsson var með
þennan flotta mann í frá-
bæru viðtal og mæli ég
með að allir horfi á þenn-
an þátt. Mr Rogoff er pró-
fessor í hagfræði við Harvard háskóla og
vann hjá Seðlabanka Bandaríkjanna og
Alþjóðabankanum. Ég vona að nú hlusti
loks þjóðin og taki þeim ábendingum
sem hann leggur þar fram. Við ættum
a.m.k. að vera búin að læra að betra er
að hlusta á fagfólk sem komið hefur með
ábendingar fremur en stinga hausnum í
sandinn eða öllu heldur snjóskaflinn eins
og dagurinn í dag er búinn að vera. Við
megum ekki alltaf halda því fram að við
séum best og kunnum allt best ...
Meira: jonsullenberger.blog.is
Jóhann F. Kristjánsson | 4. mars 2009
Að berjast við vindmyllur
Fyrirtæki um landið berj-
ast við minnkandi við-
skipti og ofurvexti.
Gjaldþrotum fjölgar og
fólk missir vinnuna.
Fyrirgreiðsla eða yf-
irtaka banka gerir ekkert, í raun bara illt,
því enginn getur staðið undir vaxtaokrinu.
Yfirgnæfandi fjöldi á varla fyrir afborg-
unum af lánum svo ekkert er til skipt-
anna.
Hvenær ætla stjórnmálamenn að átta
sig á þeirri staðreynd að hagfræðikenn-
ingar virka ekki í svona árferði?
Meira: issi.blog.is
NEFND um endurreisn fjármálakerfisins með
Mats Josefsson í fararbroddi hefur lagt til að ríkið
setji á stofn eignasýslufélag líkt og fjölmörg önnur
ríki hafa gert við svipaðar aðstæður. Þetta félag færi
með eignarhluti ríkisins í stórum fyrirtækjum sem
þurfa á fjárhagslegri endurskipulagningu að halda
vegna þess að þau skulda nýju ríkisbönkunum meira
en sem nemur verðmæti eigna þeirra. Það myndi
annast rekstur fyrirtækjanna um tíma og síðan selja
þau hæstbjóðanda. Talsmenn fyrirtækjaeigenda
hafa brugðist ókvæða við og talað um að hér sé um
ríkisvæðingu atvinnulífsins að ræða.
Viðbrögð fyrirtækjaeigenda eru skiljanleg. Hug-
mynd af þessu tagi fæli í sér að hlutafé núverandi
hluthafa í félögum sem eiga ekki fyrir skuldum verði
að mestum eða öllum hluta þurrkað út. Frá sjón-
armiði núverandi eigenda væri mun betra að skuldir
fyrirtækja þeirra væru einfaldlega færðar niður og
þeir fengju að halda áfram eins og ekkert hefði í
skorist. Með öðrum orðum, frá þeirra sjónarmiði
væri betra að þeir fengju að byrja upp á nýtt á
kostnað skattgreiðenda. Slíka fyrirgreiðslu má út-
færa á margs konar vegu, svo sem með því að lengja
eða fresta óhóflega greiðslu skulda tiltekinna fyr-
irtækja.
Málflutningurinn sem sumir fyrirtækjaeigendur
nota er að vara við pólitískum afskiptum af atvinnu-
lífinu. Þetta er villandi. Við eigum því miður ekkert
val um það hvort stjórnmálamenn skipti sér af at-
vinnulífinu úr því sem komið er. Hrun bankanna er
orðinn hlutur. Skattgreiðendur eiga nýju bankana
og vitaskuld verða kjörnir fulltrúar þeirra að
tryggja hagsmuni þeirra varðandi rekstur bank-
anna.
Spurningin snýst ekki um hvort það verða pólitísk
afskipti heldur hvernig þau afskipti verða. Þau geta
orðið þannig að stjórnvöld færi fyrri eigendum fyr-
irtækin aftur á silfurfati á kostnað skattgreiðenda.
Eða þau geta orðið þannig að stjórnvöld reyni eftir
fremsta megni að hámarka verðgildi þeirra eigna
sem bankarnir eiga og þannig lágmarka framtíð-
arskattbyrði landsmanna. Tillögur Mats Josefs-
sonar og félaga ganga út á hið síðarnefnda. Umræð-
an á að snúast um hvaða leiðir eru heppilegar að
þessu marki.
Almennt séð er ríkisvaldið illa til þess fallið að
reka fyrirtæki. Tilkoma félags sem færi með eign-
arhlut ríkisins í stórum fyrirtækjum sem ríkisbank-
arnir leysa til sín vegna skuldastöðu þeirra væri
þess vegna einungis fyrirkomulag sem ætti að brúa
millibilsástand sem skapast vegna þess að: 1) Mörg
stór fyrirtæki hafa nú samtímis lent í fjárhagsvanda
og eiga ekki fyrir skuldum sínum hjá nýju bönk-
unum; 2) Aðstæður á mörkuðum eru ekki góðar til
þess að selja mikinn fjölda umfangsmikilla fyr-
irtækja.
Það á að vera skýrt frá upphafi að ríkið stefnir að
því að selja fyrirtækin einkaaðilum eins fljótt og
kostur er. Til þess að undirstrika þetta ætti félagið
að heita Eignasölufélag ríkisins fremur en eigna-
sýslufélag (samanber Resolution Trust Corporation
í Bandaríkjunum). Jafnframt ætti starfsemi félags-
ins að vera settur strangur tímarammi, til þess að
tryggja að afskipti ríkisvaldsins af fyrirtækjum vari
ekki lengur en þörf krefur. Það eru mörg fordæmi
fyrir tímaramma af þessu tagi, til að mynda frá Pól-
landi, eftir hrun bankakerfisins þar 1993.
Kostir eignasölufélags
Grunnvandinn er að mörg fyrirtæki landsins eiga
ekki fyrir skuldum sínum gagnvart bönkunum.
Fyrsta skrefið er að „leysa“ þennan vanda. Ein
„lausn“ er að halda lífinu í slíkum fyrirtækjum með
því að halda áfram að veita þeim lánafyrirgreiðslu
og vona að ástandið batni. Þessi svokallaða „svefn-
genglaleið“ (e. zombie lending) hefur reynst afleit-
lega í öðrum löndum, t.d. Japan. Við slíkar aðstæður
er hætta á verulegum hagsmunaárekstrum eigenda
fyrirtækjanna og kröfuhafa. Eigendurnir hafa hvata
til þess að skjóta undan eignum og til þess að taka of
mikla áhættu þar sem þeir hagnast ef allt gengur
upp en eru hvort eð er sokknir ef allt fer illa og er
því sama hversu illa það fer.
Af þessum ástæðum er nauðsynlegt fyrir kröfu-
hafa að ráðast í fjárhagslega endurskipulagningu
þeirra fyrirtækja sem eru í raun og sann gjaldþrota.
Það segir sig sjálft að mikilvægur þáttur í því að há-
marka verðmæti kröfuhafa í gjaldþrota fyrirtæki er
oftast nær að þurrka út hlutafé fyrri eigenda fyr-
irtækisins að mestu eða öllu leyti. Ef eignir og rekst-
ur félagsins eru ekki nægilega verðmæt til þess að
standa undir skuldum þess þá er eðlilegt að kröfu-
hafar fái þó öll þau verðmæti sem eru til staðar. Oft-
ast nær er hinn grunnþátturinn í skynsamlegri fjár-
hagslegri endurskipulagningu gjaldþrota fyrirtækja
skuldbreyting hluta af skuldum félagsins í nýtt
hlutafé í eigu kröfuhafa.
Á Íslandi í dag er staðan sú að nýju ríkisbank-
arnir eru langstærstu kröfuhafarnir í flestum af
stærstu fyrirtækjum landsins. Ef stjórnvöld velja að
tryggja hagsmuni skattborgara með því að þurrka
út megnið af hlutafé fyrri eigenda illa stæðra félaga
og breyta hluta af skuldum þeirra í nýtt hlutafé,
kemur upp sú staða að nýju bankarnir munu eiga
stóra eignarhluta í mörgum fyrirtækjum landsins.
Hugmyndin um eignasölufélag snýr að því að
bregðast við þeirri stöðu með því að flytja hlutabréf
ríkisbankanna í sérstakt félag. Almennt er talið
óskynsamlegt að bankar eigi fyrirtæki sem þeir lána
til. Ef málum er þannig háttað er bankinn í rauninni
báðum megin við borðið í öllum ákvörðunum um
fjármögnun fyrirtækjanna. Í Bandaríkjunum eru
lög þess efnis að banki má ekki eiga meira en 5% í
fyrirtæki sem hann lánar til.
Kosturinn við stofnun eignasölufélags er að eftir
stofnun þess geta bankarnir einbeitt sér að því að
vera bankar, þ.e. að taka ákvarðanir um lánveitingar
og veita fjármálaþjónustu. Þeir þyrftu ekki á sama
tíma að hugsa um að reka stóran hóp fyrirtækja.
Slíkt eignasölufélag var þungamiðjan í uppstokkun
sænska hagkerfisins í kjölfar bankakreppunnar þar
í landi á níunda áratugnum. Aðgerðir Svía eru oft
nefndar sem dæmi um vel heppnaða úrlausn banka-
kreppu.
Gallar eignasölufélags
Það eru ýmsir ókostir á eignasölufélögum í eigu
ríkisins. Stærsti ókosturinn er hætta á spillingu.
Reynslan hefur kennt Íslendingum – og raunar öðr-
um þjóðum – að þegar ríkið selur eignir er mikil
hætta á því að umsjónarmenn söluferlisins selji vin-
um, ættingjum eða jafnvel sjálfum sér verðmætar
eignir á undirverði. Hugmyndum um eignasölufyr-
irtæki verða því að fylgja raunhæfar leiðir til þess að
takmarka spillingu.
Til að lágmarka hættu á spillingu er nauðsynlegt
að settar verði skýrar, almennar reglur um sölu
þessara eigna. Hér skiptir sköpum að allt söluferlið
fari fram fyrir opnum tjöldum og almenningur hafi
aðgang að öllum gögnum sem ákvarðanir eru
byggðar á. Einnig er hægt að hugsa sér að erlend
ráðgjafarfyrirtæki eða bankar komi að þessari end-
urskipulagningu og sölu.
Margt annað er nauðsynlegt að hafa í huga í
rekstri félags af þessu tagi. Eftir að stjórnmálamenn
hafa sett almennar reglur er eðlilegt að dagleg
ákvarðanataka verði tekin af borði stjórnmála-
manna. Það á ekki að vera hlutverk stjórnmála-
manna að ákveða hvaða einstaklingar eða fyrirtæki
eru þeim þóknanleg sem kaupendur fyrirtækja sem
komist hafa í eign ríkisins í gegnum ríkisbankana.
Hættan á spillingu einskorðast ekki við eignasölu-
félag. Hún er jafnalvarleg innan ríkisbanka. Því
verða hallmælendur þessara hugmynda að tefla
fram raunhæfum hugmyndum um hvernig hægt er
að koma í veg fyrir að stjórnendur og starfsmenn
nýju bankanna selji sjálfum sér, vinum eða vanda-
mönnum verðmætar eignir á undirverði, eða veiti
fyrri eigendum óeðlilega fyrirgreiðslu.
Við þær aðstæður sem komnar eru upp eru því
miður engir góðir kostir í boði. Til þess að hámarka
þau verðmæti sem fást upp í kröfur nýju bankanna
er óumflýjanlegt að bankarnir leysi til sín fjölda fyr-
irtækja. Að ríkisbankarnir fari bæði með eignarhlut
í fyrirtækjum og veiti þeim lán hefur ýmsa ókosti
sem fyrr var um getið. Af þessum sökum virðist
okkur að af mörgum slæmum kostum sé skásti kost-
urinn sá að eignarhlutur ríkisbankanna í stórum fyr-
irtækjum verði færður í sérstakt eignasölufélag og
síðan seldur innan fyrirfram ákveðins tímaramma
eftir gegnsæjum, almennum reglum.
Eftir Gauta Eggertsson
og Jón Steinsson » Almennt er talið óskyn-
samlegt að bankar eigi fyr-
irtæki sem þeir lána til. Ef mál-
um er þannig háttað er bankinn í
rauninni báðum megin við borðið
í öllum ákvörðunum um fjár-
mögnun fyrirtækjanna.
Gauti B. Eggertsson
Höfundar eru hagfræðingar.
Á ríkið að setja upp eignasölufélag?
Jón Steinsson
BLOG.IS
Kristjana Bjarnadóttir | 4. mars 2009
Mannlíf á biðstofu
tannlæknis
Ég sat á biðstofu tann-
læknis í gær. Þar gluggaði
ég í gamalt Mannlífsblað
frá apríl 2008. Í blaðinu
var umfjöllun um íslenskt
efnahagslíf og hversu
tæpt bankarnir stæðu.
Rætt var við Eddu Rós Karlsdóttur, Þor-
vald Gylfason og Vilhjálm Egilsson,
mögulega fleiri.
Það sem vakti athygli mína var að nið-
urstaða umfjöllunarinnar var á þá leið að
bankastjórar Seðlabankans ættu allir að
segja af sér. Þeir hefðu ekki brugðist við
vexti bankanna með þeim ráðum sem
þeir hefðu. Bindiskyldan vó þar hæst.
Hlutverk seðlabanka væri að vera lán-
veitandi til þrautavara. Ef bankarnir
stækkuðu seðlabankanum yfir höfuð
bæri honum að hefta vöxt þeirra. Bindi-
skyldan væri tæki til þess. ... Hvernig var
hægt að sigla svona steinsofandi fram af
hengifluginu eins og þáverandi stjórn-
völd og bankastjórn seðlabankans gerði?
Meira: bubot.blog.is