Morgunblaðið - 05.03.2009, Síða 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. MARS 2009
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins
EKKI þarf að lýsa fyrir lesendum ástandi þjóð-
félagsins eins og það hefur þróast síðan í haust. At-
vinnuleysi og gjaldþrot fyrirtækja og heimila er
fyrirsjáanlegt og allar þær hörmungar sem slíku
ástandi fylgja. Stór hluti af þessu öllu saman eru
háir vextir, að maður tali nú ekki um vitlausar for-
sendur verðtryggingar. Vextir sem hlaðið er ofan á
skuldir sem fólk og fyrirtæki ráða ekki við eru ein-
ungis tölur á pappír og verða aldrei greiddir.
Einnig kröfur lögfræðinga bankanna sem eru him-
inháar, skipta milljónum á hvern þann sem lendir í
greiðsluþroti. En þetta eru tölur sem prýða eigna-
stöðu bankanna þó að þetta séu einungis tölur með
enga innistæðu á bak við. Sama svikamyllan og
gengið hefur undanfarin ár er á fullu ennþá. Mér
þætti fróðlegt að vita hvort ástandið í landinu væri
nokkuð verra þó vextir hefðu verið lækkaðir niður í
2 til 3 prósent strax í haust. Þá væru allnokkur fyr-
irtæki með rekstur og þar af leiðandi fólk í vinnu
og greiddu laun og þeir sem fengju launin gætu
greitt af lánum sínum og bankarnir fengju þá alla-
vega höfuðstólinn greiddan. En eins og horfir eru
ekki miklar líkur á að það gerist. Því að þó bank-
arnir eignist hús og fyrirtæki eru ekki margir sem
kaupa, og líklegt að bankarnir megi kallast heppn-
ir ef þeir losna við að greiða fastan kostnað af þess-
lánsins í upphafi brostnar, og ekki tekið neitt tillit
til þess af hálfu bankanna, bara vaðið yfir fólkið
með fullkominni óbilgirni. Ég fullyrði að í þessum
tilfellum hefði farið betur að lækka vexti og halda
eins mörgum fyrirtækjum gangandi og kostur var
og gera fólki kleift að standa skil á skuldbindingum
sínum og ná þar með að minnsta kosti í flestum til-
fellum höfuðstólnum til baka. Það mundi kallast
varnarsigur.
Fé til reksturs bankanna á skilyrðislaust að taka
af þeim fáu óreiðumönnum, eða eigum við að kalla
þá afglapa, sem komu þjóðinni þrot.
Ef svo skyldi bera til að það þyrfti að gera breyt-
ingar á lögum til þess að framkvæma vaxtalækkun,
þá hefur mönnum dottið annað eins í hug til óverð-
ugri hluta en að gera tilraun til að bjarga heimilum
og fyrirtækjum.
Lesandi góður, vextirnir sem þú hefur verið að
streða við að greiða undanfarin ár eru suður á Tor-
tola eða á sambærilegum stöðum. Skemmtileg til-
hugsun eða hitt þó heldur.
Höfundur gerir ráð fyrir að víða verði settar nið-
ur kartöflur í vor.
um eignum sínum í framtíð-
inni, en fái aldrei neitt upp í
höfuðstólinn. Ég hefði gjarnan
viljað sá einhvern tölspeking
setja þetta niður á blað. Ég hef
grun um að ástandið væri jafn-
vel betra og framtíðin bjartari
en nú er.
Ég hef fyrir framan mig
kröfugerð frá einum þessara
banka sem var svo illa stjórnað að hann komst í
þrot. Innheimtubréfið er dagsett 4. febrúar sl. Þar
gefur að líta að höfuðstóll láns við greiðsluþrot
greiðanda 1.11.2008, er kr. 20.563.036, við þetta
bætast samningsvextir kr. 55.858, dráttarvextir kr.
1.383.184, banka og stimpilkostnaður 7.050, inn-
heimtuþóknun og haldið ykkur, fast eitt bréf sem
vafalaust er til í tölvunni og ekki þarf annað en
setja kennitölur og upphæðir inn á, kr. 601.993,
veðbókarvottorð 1.000, vanskilaskrá 2.000, og virð-
isaukaskattur á innheimtuþóknunina kr. 147.488.
Samtals eru þetta kr. 22.761.609 kr. Þetta er sú
mynd sem venjulegt fólk sem misst hefur vinnuna
horfir á. Það er gert að vanskila- og óreiðufólki án
nokkurrar gildrar ástæðu. Einnig eru þær for-
sendur sem lagðar voru til grundvallar greiðslu
Pétur Guðmundsson er í mið-
stjórn Frjálslynda flokksins.
Er hugsanlegt að það sé
hagnaður af því að fella niður vexti?
ÉG BÝ við þá sérstöðu að vera Íslendingur, en
hafa samt augu gests, þar sem ég hef búið er-
lendis í tuttugu ár. Ég horfi með undrun á það
sem gerst hefur á Íslandi en undrast enn meira
af hverju umræðan snýst ekki um rætur vand-
ans, augljósar frá mínu sjónarhorni. Ég undrast
líka að þær raddir sem borið hafa vandann á
borð fá ekki betri hljómgrunn.
Reiðin sem beinst hefur að stjórnvöldum er
skiljanleg, en virkjun hennar vanhugsuð og af
virðingarleysi. Við skulum öll trúa því, þó enginn
segi það í orðum, að stjórnmálamenn fyrr og nú
unni Íslandi og vilji því allt hið besta. Þeir eru
hins vegar fastir í stjórnkerfi þar sem aðgreining
löggjafar- og framkvæmdavalds hefur verið máð
út með alvarlegum afleiðingum. Skýrasta dæmi
þessa er að einstaklingar framkvæmdavalds eru
jafnframt leiðtogar þingsins. Sjálfstæði og að-
haldshlutverk Alþingis er því gert óvirkt.
Efnahagsvandinn sem nú er raunin er ekki
einum hópi að kenna. Það voru reglurnar sem ís-
lenskt þjóðfélag vann eftir, sem brugðust. Al-
þingi samdi reglurnar, stjórnin vann eftir þeim.
Efitrlitsstofnunum og fjölmiðlum bar skylda til
að fylgjast með þessu samspili af gagnrýni. Öll
ofantalin krosstré brugðust. Á endanum er öll
þjóðin ábyrg fyrir því hvernig komið er, því ofan-
greindar stofnanir heyra undir hana alla. Svo á
raunin að vera í lýðræði.
Og nú, við myndun nýrrar stjórnar, er þetta
efst í huga: Hér eru á ferð sömu leiðtogarnir að
leiða sömu flokkana og þeir gerðu fyrir nánast
tuttugu árum. Jafnvel áður en núverandi flokkar
tvístruðust og límdust saman aftur, var um sama
fólkið að ræða. Heil kynslóð hefur vaxið úr grasi
á Íslandi án verulegra breytinga á forystu flokk-
anna og við skyldum spyrja: Til hvers eru stjórn-
skipti þegar ekki er skipt um neinn í stjórn
landsins? Og til hvers verður gengið til kosninga
í vor? Um hvað er verið að kjósa?
Stjórnarskráin mælir fyrir flokkaskipulögðu
fulltrúalýðræði, sem er ekki hið sama og virkt
lýðræði. Eðli flokksskipulags er opið meðlimum
þess, og lokað öllum öðrum. Þó innganga sé opin,
eru raddir og frami innan flokks háð sam-
komulagi fyrir sitjandi forystu. Á meðan fólk vel-
ur sjálft sig til langsetu komast nýjar raddir ekki
að. Til þess að ná fram verða einstaklingar að
laga sig að flokkslínu. Við slíkt langtíma uppeldi
innan flokkanna er erfitt að halda nýjum hug-
myndum og hugsjónum í forsæti. Þetta er enn
frekar opinberað þar sem nýir leiðtogar hafa
verið og munu verða kallaðir til með blóðskyld-
leika til sögu flokkanna. Flokkarnir hafa þannig
fullkomnað kerfi þar sem tekist er á um völd en
ekki um hugmyndir og leiðtogahæfileika.
Hvar eru leiðtogar Íslands samtímans, leiðtog-
ar sem hvetja þjóðina, blása anda í huga hennar
og virkja ímyndunarafl henn-
ar með góðum hugmyndum og
framtíðarvon? Fjarvera þeirra
er sorglegur dómur yfir
stjórnkerfinu sem nú ríkir. Í
stað þeirra eru þaulsætið
flokksræðisfólk sem setið hef-
ur um áratuga skeið. Og flest
halda áfram að sitja burtséð
frá getu til að sinna starfi af
hvaða ástæðu sem er, og sanna með því að valda-
seta þeirra þjónar ekki þjóðinni heldur því sjálfu.
Við slíkar aðstæður verður að spyrja hvernig
við kennum ungu fólki Íslands verðmæti lýðræð-
is í þjóðfélagi sem viðheldur stöðnun stjórnkerf-
isins. Hvernig byggjum við trú á framtíð Íslands
og stjórnar þess til handa afkomendum okkar?
Hvernig virkjum við nýja kynslóð til þátttöku á
forsendum vonar í stað reiði? Hvernig hvetjum
við unga Íslendinga til þess að vera heima, snúa
heim eftir nám, og hverfa ekki í fjölmenni þjóð-
anna?
Nýafstaðnar forsetakosningar hér í Banda-
ríkjunum sýna hvernig hægt er að brjóta niður
múra staðnaðra hugmynda og virkja áhuga og
nútímaskilning. Gleymum ekki að demókrata-
flokkurinn hafði þegar greitt atkvæði sitt til
Hillary Clinton áður en almenningur, ekki síst
ungt fólk, sagði: ekki svona hratt. Þeir völdu svo
í staðinn einstakling með miklu minni flokks-
reynslu en með hugsjónir og nýjar hugmyndir í
takt við tímann.
Við skyldum bera saman leikreglur fjármál-
anna og hvert þær leiddu íslenska þjóð og gild-
andi leikreglur stjórnmálanna og hvert þær leiða
nú Ísland. Einstein skilgreindi vitstol sem það að
vænta nýrrar útkomu eftir óbreyttum aðferðum.
Útkoman mun ekki breytast fyrr en aðferðunum
er breytt. Breytingin ætti að vera Íslendingum
auðveld því hugmyndin um virkt lýðræði, frelsi,
virðingu og sjálfsákvörðunarrétt er Íslendingum
í blóð borin. Hún var undirstaða landnáms.
Sagt hefur verið að hver þjóð fái þá stjórn sem
hún á skilið. Ísland á betra skilið. Ég trúi að ís-
lenska þjóðin geti breytt stjórnarskrá sinni og
skapað lýðræðisaðstæður sem leiða af sér traust
þegar á móti blæs og stolt þegar vel gengur. Ég
trúi að þegar góðar hugmyndir frá góðu fólki eru
bornar undir góða þjóð muni hún undantekn-
ingalaust velja það sem farsælast er og standa
saman á bak við ákvarðanir sínar.
Þetta byrjar allt á hugmynd, hugmynd sem er
sterkari en valdatogstreita flokkanna. Hug-
myndin hér er endurnýjun lýðræðis og þaðan
munu allar lausnir finna sína réttu leið.
Hvers vegna Obama
gæti ekki sigrað á Íslandi
Freyr Þormóðsson, MBA, MA og
framkvæmdastjóri Vanguard.
Í MORGUNBLAÐINU birtist
fyrsta grein mín af nokkrum hinn
24. nóv. sl. þar sem ég spáði því
að með styrk-
ingu krónunar
myndi verð-
bólguvísitalan
falla úr óðaverð-
bólgu niður í
neikvæða verð-
bólgu á nokkrum
vikum. Ég sagði
þetta í ljósi þess
hve margir löstuðu íslensku krón-
una og litu til ESB öfundaraugum
í von um að losna við verðtrygg-
inguna. Verðbólguna hafa svo
stjórnmálamenn og fréttastofur,
vil ég meina, notað sem eldsneyti
á ESB-umræðuna, í þeirri von að
ýta Íslendingum í ESB með hand-
afli.
Þegar þetta er skrifað er nýaf-
staðinn Kastljósþáttur þar sem
Jón Daníelsson og Gylfi Zoëga
fullyrða að verðbólga sé komin í
0% og stefni í mínustölu.
Þessa spá fékk ég ekki hjá
neinni véfrétt, né heldur vegna
eigin snilldar, heldur með að lesa
erlendar fréttaveitur. Það er
stórundarlegt að fréttaskýrendur
hafi ekkert á þetta minnst allan
þennan tíma þrátt fyrir að hættan
á verðhjöðnun hafi verið á for-
síðum fréttaveitnanna hvern dag.
Undarlegasta við það er að
verðhjöðnun hefur sérstök áhrif á
Íslendinga vegna verðtryggingar
lána. Um er að ræða skaðlegan
hlut, og er verðhjöðnun ekkert
fagnaðarefni. Þó ber að fjalla um
hana frá öllum hliðum.
Nú er viðbúið að þeir sem stóðu
hvað mest gegn afnámi verðtrygg-
ingar, þ.e. forsvarsmenn lífeyr-
issjóðanna, verði fyrir hugljómun
og mæli nú afdráttarlaust með af-
námi hennar. Ástæðan fyrir því er
sú, að verðtryggð lán rýrna í nei-
kvæðri verðbólgu, sem er gott fyr-
ir skuldara. Það er hins vegar öm-
urlegt fyrir lífeyrissjóði, banka og
ríkissjóð, því skuldir þeirra aukast
á meðan tekjur rýrna. Eitt ein-
kennið á neikvæðri verðbólgu er
mikið atvinnuleysi, þó að kaup-
máttur aukist hjá þeim sem á ann-
að borð hafa vinnu. Ef við erum
að sigla inn í tímabil neikvæðrar
verðbólguvísitölu mun allt okkar
félagslega kerfi breytast hvað
varðar þjónustu og atvinnulíf. Það
mætti segja mér að leikskólum
myndi fækka um 60% og einsetnir
skólar yrðu færðir í fyrra horf.
Þjónustan færist yfir á heimilin,
og fyrirvinnufyrirkomulagið mun
festa rætur. Það þýðir að kynja-
baráttan verður kýld aftur um 60
ár.
Það er þó von mín að frétta-
menn taki upp þessa umræðu, þó
ekki væri nema til þess að fólk
átti sig á því hvað það er nauðsyn-
legt að breyta óverðtryggðum lán-
um í verðtryggð. Hér er einnig
mikilvægt að sem flestir verði sér
úti um jöfnunarúrræði íbúðaveðl-
ána svo afborganir lækki, á meðan
höfuðstóllinn gerir það líka með
komandi neikvæðri verðbólgu-
vísitölu.
Neikvæð
verðbólgu-
vísitala
Gunnar Kristinn Þórðarson
guðfræðingur.
Efnahagsvandinn sem
nú er raunin er ekki ein-
um hópi að kenna. Það
voru reglurnar sem ís-
lenskt þjóðfélag vann eftir, sem
brugðust. Alþingi samdi reglurnar,
stjórnin vann eftir þeim. Efitrlits-
stofnunum og fjölmiðlum bar
skylda til að fylgjast með þessu
samspili af gagnrýni. ...
’
Á DÖGUNUM birtust blaðafréttir um
reynslulitla starfsmenn í bönkum á Íslandi. Í
kjarakönnun kom fram að 41% starfsmanna,
flestir ungir karlmenn, hefðu unnið þar í
fimm ár eða skemur. Einn-
ig var sagt frá því að al-
mennt væru þeir vel
menntaðir.
En er það svo? Nú þekki
ég ekki til námsefnis í við-
skiptafræði og hagfræði í
háskólum Íslands en sjálf-
sagt er námið þar í háum
gæðaflokki. Ég tel víst að
unga fólkið útskrifist með kunnáttu og hæfni
til að fást við tæknileg vandamál, greiningar
alls konar og notkun stærðfræðilíkana af
ýmsu tagi. En hvað hafa skólarnir gert til að
stuðla að hæfni nemenda til að þroska með
sér skynbragð, tilfinningu, ímyndunarafl og
innlifun? Þetta eru áleitnar spurningar nú
þegar í ljós kemur að ungir stjórnendur ís-
lensku bankanna, stuttbuxnadrengirnir svo-
kallaðir, hafa geyst fram af kappi meir en af
forsjá og þannig átt sinn þátt í því að keyra
bankana í kaf.
Í nýlegri grein í sænska viðskiptablaðinu
Dagens Industri er reynt að finna svör við
áþekkum spurningum. Niðurstaða blaðsins er
sú að nemendur í ofangreindum fræðum
þurfi eins og við öll að þroskast sem mann-
eskjur. Þeir þurfi að læra að hugsa á annan
hátt. Þeir ættu að þjálfa sig að nota hægra
heilahvel meira en áður. Þar sést heild-
armyndin og samhengi hlutana. Það er sem
sagt ekki nóg að notast eingöngu við grein-
ingarhæfni vinstra heilahvels. Listamenn og
hönnuðir eru sagðir nota hægra heilahvel
betur en annað fólk.
Til að ráða bót á þessu er lagt til að listir,
menning og húmanísk fræði verði innleidd í
námsskrár verslunarháskóla. Nefnd eru
áhugaverð dæmi: Í Madrid eru siðfræði og
samtímalist byrjunarkúrsar við meistaranám
í viðskiptafræðum. Í Grenoble eru það fag-
urbókmenntir og í Harvardháskólanum mun
listfræði verða hluti af námi í hagvísindum.
Svona má lengi telja en boðskapurinn er sá
að þarna sé ef til vill fundin leið til að end-
urvekja traust almennings á frjálslyndum
hagkerfum lýðræðisríkja. Kannski er auð-
hyggjan, þrátt fyrir mörg sársaukafull hnign-
unarskeið síðastliðin þrjú hundruð ár, áfram-
haldandi grunnur aukinnar hagsældar.
Bankahrun
og menntun
starfsmanna
Ingimundur Gíslason er augnlæknir og
býr í Svíþjóð.