Morgunblaðið - 25.04.2009, Blaðsíða 43

Umræðan 43
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2009
ÞEGAR horft er til þess að ástæða þess að
boðað var til Alþingiskosninganna í dag, laug-
ardag, tveimur árum fyrr en hefðbundið kjör-
tímabil átti að renna út er bankahrunið sl.
haust hefur verið ótrúlega lítið fjallað um
raunverulegar orsakir þessa hruns. Glöggt er
gests augað, segir í málshættinum. Fyrir
nokkrum vikum skilaði finnskur banka-
sérfræðingur, Kaarlo Jännäri, fyrrverandi
forstjóri finnska fjármálaeftirlitsins, sem rík-
isstjórn Geirs H. Haarde hafði fengið til þess
að leggja mat á lagaumhverfi og framkvæmd
fjármálaeftirlits á Íslandi og gera tillögur um nauðsyn-
legar úrbætur, skýrslu sinni, en matið er hluti af sam-
komulagi stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Sér-
fræðingurinn var einkum beðinn um að meta regluverk
varðandi lausafjárstýringu, lán til tengdra aðila, stórar
stöðutökur, krosseignarhald og loks mat á hæfi eigenda
og stjórnenda.
Í skýrslu Kaarlo Jännäri, sem birt var 30. mars sl.,
telur hann að hrun íslenska bankakerfisins megi rekja
til fjölda þátta sem hægt væri að lýsa – eins og gert var
í Noregi þegar bankakreppan þar í landi var metin –
sem blöndu af slæmum bankarekstri, rangri efnahags-
stefnu og óheppni þar sem alþjóðlega fjármálakreppan
hafi í raun gert endanlega út um íslenska bankakerfið.
Það hefði mátt búast við því að þessi greining og þau
atriði sem fjallað er um í skýrslu finnska sérfræðings-
ins hefðu orðið fyrirferðarmikil í kosningabaráttunni.
Nei, það er eins og menn hafi sammælst um að þegja
þessa skýrslu í hel, alla vega forystumenn vinstristjórn-
arinnar og Framsóknarflokksins.
Það er reyndar ekki undarlegt í ljósi þess sem
finnski sérfræðingurinn segir um aðdraganda banka-
hrunsins. Hann tiltekur þrjú atriði sem meginástæðu
bankahrunsins: Í fyrsta lagi afdrifarík mistök af hálfu
stjórnenda bankanna sjálfra sem hafi farið út á braut
afar áhættusamra viðskipta sem síðan reyndust loftból-
ur. Þetta þýðir á mannamáli að stjórnendur bankanna
beri meginábyrgðina á bankahruninu. Ekki stjórnvöld.
Þessi niðurstaða kemur ekki á óvart enda í samræmi
við bæði fyrri bankakreppur í öðrum löndum og það
sem hefur verið að gerast í löndunum í kringum okkur
að undanförnu.Um hvað snýst umræðan hér heima?
Nei, það er varla minnst á ábyrgð eigenda bankanna
heldur er reynt að skella allri skuldinni á tiltekinn
flokk, í þessu tilviki á Sjálfstæðisflokkinn einan allra
flokka.
Þetta er auðvitað fjarstæða enda þarf
ekki annað en skoða hverjir eru í forsvari
fyrir þá auðjöfra sem settu íslenka banka-
kerfið á hliðina til þess að sjá að þeir eru
fæstir í stuðningsmannahópi Sjálfstæð-
isflokksins. Alla vega ekki Jóhannes í Bón-
us sem birti heilsíðuauglýsingu í Frétta-
blaðinu fyrir síðustu kosningar þar sem
hann hvatti landsmenn til að kjósa ekki
Sjálfstæðisflokkinn. Eða sonur hans, Jón
Ásgeir, sem varla þarf að hafa fleiri orð
um.
Í öðru lagi nefnir finnski sérfræðingurinn
ákveðin hagstjórnarmistök sem einkum hafi
falist í því að aðgerðir Íbúðalánasjóðs, í kjölfar hækk-
unar lánshlutfallsins upp í 90% árið 2004 fyrir atbeina
Framsóknarflokksins sem leiddi til innkomu bankanna
á íbúðalánamarkaðinn í miklu ríkari mæli en áður, hafi
unnið gegn hagstjórnaraðgerðum Seðlabankans sem
miðuðu að því að draga úr þenslu í efnahagslífinu.
Sömuleiðis telur hann að Fjármálaeftirlitið hafi ekki
haft nægilega öflugar lagaheimildir til að hamla gegn
útþenslu bankakerfisins.
Í þriðja lagi nefnir hann hina alþjóðlegu fjár-
málakreppu sem örlagavald í bankahruninu. Hann telur
að ef ekki hefði komið til hinnar algjöru frystingar á al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum í kjölfar gjaldþrots
bandaríska fjármálarisans Lehman’s Brothers, um
miðjan september sl. hefði íslenska bankakerfið hugs-
anlega getað lifað af. Það vekur óneitanlega athygli,
alla vega óháðra álitsgjafa, að finnski fjármálasérfræð-
ingurinn nefnir Sjálfstæðisflokkinn hvergi á nafn sem
sökudólg í bankahruninu. Ólíkt því sem sjálfskipaðir
sérfræðingar og svokallaðir álitsgjafar þjóðarinnar hafa
gert. Sem reyndar, við nánari skoðun, tilheyra ann-
aðhvort Samfylkingunni eða Vinstri grænum, eða hvor-
um tveggja.
Staðreyndin er nefnilega sú að bankakreppan stafaði
af óábyrgri hegðan stjórnenda bankanna og óeðlilega
mikilli og óafsakanlegri áhættu- og græðgissókn þeirra.
Það er þessi hegðan sem kom íslenska bankakerfinu á
hausinn og það er þessi hegðan sem við þurfum að
borga fyrir á næstu árum. Vonandi sjá þeir sem voru
mestu gerendurnir í þessum hildarleik að sér í tæka tíð
þannig að reikningurinn lendi ekki allur á íslenskum
skattborgurum. En það krefst sjálfstæðrar og óháðrar
umfjöllunar íslenskra fjölmiðla. Hvenær skyldi það ger-
ast!
Hver ber ábyrgð á bankahruninu?
Eftir Ólöfu Nordal
Ólöf Nordal
Höfundur er alþingismaður.
SUÐUR í Ástralíu á
eyjunni Tasmaníu lifir
skrýtin skepna. Þetta
er rándýr og hrææta á
stærð við hund og
nefnist Tasmaníudjöf-
ull. Þar syðra hefur
mönnun löngum staðið
ógn af þessari skepnu
sem er þó í reynd
meinlaus og lifir á
hræjum og veikum
dýrum. Borðsiðir djöfulsins eru
hins vegar umdeildir. Hann finnur
sér hræ eða skepnu sem veik er
fyrir og drepur. Síðan étur hann
sig inn í bráðina, yfirleitt stóra
kengúru eða kú, og notar sem
íverustað sinn svo lengi sem birgð-
ir endast, dögum eða jafnvel vikum
saman. Inni í hræinu nærist djöf-
ullinn og gerir þarfir sínar þar til
hann skríður út úr sundurétinni
skepnunni þar sem húðin ein er
eftir, full af djöflaskít.
Fyrir 10 árum eða svo fóru
menn að taka eftir sárum í trýni
og munni þeirra tasmaníudjöfla
sem fundust dauðir eða sáust á
ferli. Eftir rannsóknir kom í ljós
að hér var um að ræða nýtt og
óþekkt krabbamein sem nú hefur
lagst á 70-80% af stofninum og
drepið. Líklegt er talið að þetta
sérkennilega dýr verði að óbreyttu
útdautt á næstu árum.
En þess vegna er ég að segja
frá örlögum og lífsháttum tasman-
íudjöfulsins að þau minna að sumu
leyti á íslenskt samfélag og við-
skiptalíf í dag. Í stað þess að við-
skiptalífið hafi byggt upp sam-
félagið þá hefur það étið það að
innan. Í stað þess að rækta auð-
lindir okkar, þá hefur verið gengið
á þær, í stað þess að skapa aukin
verðmæti með mannviti okkar, þá
hefur fjármunum okkar
verið sólundað, langt um-
fram eignir.
Íslenskt viðskipta- og
fjármálalíf skríður nú
sem fárveik hrææta út úr
hagkerfi landsins og er
vart hugað líf. Eftir ligg-
ur íslenskt efnahagslíf
eins og dauður beljus-
krokkur fullur af skít og
verður það verkefni okk-
ar allra næstu árin og
áratugina að koma lífi
aftur í þá kú . Slíkt verð-
ur einungis gert með því að
tryggja að viðskiptalífið komist
aftur á lappirnar, ekki til að rústa
samfélaginu og éta það aftur innan
frá, heldur til að þjóna því í skap-
andi uppbyggingu þar sem lang-
tímahagnaður, sköpun nýrra starfa
og samfélagsábyrgð verður ofar
skammtímagróða. Sú vegferð er
ómöguleg án þess að öðlast traust-
an gjaldmiðil og tryggara umhverfi
í rekstri og þar með samfélagi.
Slíkt verður aðeins gert með aðild
að ESB og upptöku evru.
En fjármála- og stórfyrirtækin
hafa ekki bara étið íslenskan efna-
hag innan frá. Þau hafa einnig
gert hið sama í stjórnmálum þar
sem siðgæði einstakra flokka og
frambjóðenda er eðlilega dregið í
efa. Í því sambandi er rétt að
minna kjósendur á að þeir hafa
það vald að velja frambjóðendur út
af þeim lista sem þeir kjósa með
því að strika yfir þá frambjóð-
endur listans sem þeir vantreysta
og vilja ekki sem fulltrúa sína á
Alþingi. Yfirstrikanir hafa ítrekað
á undanförnum árum breytt miklu.
Þessar kosningar snúast um að-
ild að ESB og heiðarleika í stjórn-
málum.
Eftir Runólf
Ágústsson
Runólfur
Ágústsson
Höfundur er lögfræðingur
og skólamaður.
Tasmaníudjöflar
Franskan
er
freistandi !
Alliance Française í Reykjavík
Frönskuskóli – menningarmiðstöð - bókasafn
Tryggvagötu 8 · S: 552 3870
alliance@af.is · www.af.is
Franska „à la carte“ í Alliance Française:
Almenn frönskunámskeið · Samtalsnámskeið · Einkatímar · Fjarnám · Námskeið fyrir börn · Námskeið fyrir unglinga