Morgunblaðið - 12.05.2009, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 2009
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Stuldur á mál-verki eftir
Kjarval á Kjar-
valsstöðum um
helgina vekur upp
spurningar um
hvernig varðveislu
þjóðararfsins er háttað. Þótt
verkið hafi fundist og það virð-
ist óskemmt vekur eftirtekt að
sýningin sem það var hluti af
skuli hafa verið opnuð án þess
að verkið væri tryggilega fest.
Hafþór Yngvason, safnstjóri
Listasafns Reykjavíkur, segir
verkin venjulega skrúfuð föst í
veggina svo erfitt sé að fjar-
lægja þau. Í þessu tilfelli hafi
eitthvað „farið úrskeiðis og
ekki hafi verið rétt að sumir
hlutir biðu mánudags, eins og
ætlunin var.“ Þótt safnstjór-
inn meti það sem svo að
„óhugsandi“ sé að koma verk-
um á borð við þetta vel þekkta
Kjarvalsverk í verð á það
væntanlega einungis við um
þá sem þekkja vel til mynd-
listar. Jafnvíst er að óprúttnir
aðilar hefðu treyst sér til að
kaupa það fyrir smáaura.
Sömuleiðis er það einungis
hending að verkið skyldi ekki
verða fyrir
skemmdum.
Það hlýtur að
vera lágmarks-
krafa til listasafns
í eigu opinberra
aðila að gengið sé
tryggilega frá verkunum fyrir
opnun. Að slá slíku á frest yfir
heila helgi má hreinlega líkja
við það að slökkva á eftirlits-
myndavélum eða minnka aðra
öryggisstaðla tímabundið.
Slíkar gloppur í öryggisgæslu
eru beinlínis til þess fallnar að
bjóða hættunni heim.
Safn á borð við Listasafn
Reykjavíkur á ekki að þurfa að
efla gæslu þannig að viðmótið
gagnvart gestunum verði
óvinsamlegt til að tryggja ör-
yggi þeirra verka sem það
varðveitir. En það á skilyrðis-
laust að fara að þeim verklags-
reglum sem þegar hafa verið
settar. Jafnframt á safn sem
varðveitir hluta þjóðararfsins
að hafa nægilegan metnað fyr-
ir hönd sjálfs sín og gesta
sinna að sýningar séu ekki
opnaðar nema þær séu til-
búnar og öllum faglegum skil-
yrðum hafi verið fullnægt.
Það er lágmarks-
krafa að gengið
sé tryggilega frá
verkum }
Kæruleysi við vörslu
þjóðararfsins
Ástandið semskapasthefur í
tannheilbrigð-
ismálum barna hér
á landi er al-
gjörlega óviðunandi. Það sést
vel á því að færri komust að en
vildu um helgina þegar börnum
og unglingum bauðst ókeypis
tannlæknaþjónusta á vegum
Hjálparvaktar tannlækna, sem
er lofsvert framtak Tann-
læknafélags Íslands og tann-
læknadeildar Háskóla Íslands.
Mörg barnanna sem þangað
leituðu höfðu ekki farið til
tannlæknis í mörg ár. „Þetta er
ekki bara tannheilbrigðismál,
þetta er barnaverndarmál,“
sagði Sigfús Þór Elíasson, pró-
fessor við tannlæknadeild HÍ.
„Hér eru börn sem sofna ekki
án þess að fá panódíl fyrir
svefninn vegna tannverkja.
Slíkt myndi aldrei líðast ef
barnið væri með beinbrot eða
aðra sjúkdóma.“ Bragi Guð-
brandsson, forstjóri Barna-
verndarstofu, segir ekki hægt
að fría stjórnvöld frá ábyrgð
vegna þessa og leggur til að
komið verði á fót frekari for-
vörnum og eftirliti með tann-
heilsu í skólum, í tengslum við
tilvísanakerfi. „Þetta snýst um
rétt barnsins til að þroskast og
dafna eðlilega, að það þurfi
ekki að stríða við heilsubrest
sem fylgi því til fullorðinsára.“
Auðvitað á það að vera eitt af
sameiginlegum verkefnum
samfélags að
tryggja öllum
börnum tann-
læknaþjónustu
óháð efnahag for-
eldra, eins og tíðk-
ast um aðra læknisþjónustu.
Endurgreiðsla Trygg-
ingastofnunar hefur ekki fylgt
verðlagsþróun og því getur
reynst foreldrum erfitt að
mæta því sem út af stendur,
ekki síst á barnmörgum heim-
ilum. Það verður að brúa þessa
gjá og draga fram þá valkosti
sem foreldrar hafa. Liður í því
er að tannlæknar kynni
verðskrá sína með skýrari
hætti og stuðli að meira
gagnsæi í verðlagningu. Og
hvers vegna skyldu þeir ekki
mega auglýsa þjónustu sína,
veitir nokkuð af því?
Þrátt fyrir allt hvílir ábyrgð
á tannheilsu barna auðvitað
fyrst og fremst á foreldrum.
Það er umfram allt þeirra hlut-
verk að hugsa vel um heilsu
barna sinna og opinbert kerfi
getur aldrei tekið ábyrgðina af
þeirra herðum. Þeir eru öfl-
ugur þrýstihópur ef þeir beita
sér gagnvart stjórnvöldum. En
þeir þurfa líka að leggja sitt lóð
á vogarskálarnar heima fyrir.
Samkvæmt MUNNÍS-
rannsókninni, sem framkvæmd
var árið 2005, eru íslensk börn
með tvöfalt fleiri skemmdar
tennur en börn annars staðar á
Norðurlöndum. Hvernig stend-
ur á því?
Til eru börn
sem fá verkjalyf
til að sofna}
Tannheilsu ekki sinnt
E
ftir stúdentspróf plataði vinur
minn, Atli Már Ingólfsson, mig
til að koma með sér vestur til
Grundarfjarðar. Við vorum með
vilyrði um vinnu en markmiðið
var alltaf að komast á sjóinn. Mér fannst þetta
góð hugmynd þótt ég þekkti ekki muninn á
þorski og ýsu!
Mér fannst sjómennskan mikil manndóms-
vígsla. Ég hafði í raun ekki gert mér grein fyrir
hvað sjómenn þurfa að leggja mikið á sig til að
draga björg í bú. Fjarvera frá fjölskyldu, mikil
vinna og barátta við oft óblíða náttúru er hluti
af lífi þeirra.
Útgerðarmaðurinn situr hins vegar í landi og
finnur út hvernig hagkvæmast er að gera út.
Það krefst skipulagningar og útsjónarsemi að
ákveða hvað á að veiða, hvar, hvernig og hvenær.
Ég tók eftir að lífsviðhorf mín breyttust á meðan ég var
um borð í Fanneyju, Tjaldi II, Eldborgu og Sóleyju. Mér
varð sífellt betur ljóst að í gegnum aldirnar hefði mað-
urinn lagt gífurlega mikið á sig til að komast af og gera líf-
ið bærilegra. Það kostaði auðvitað þrotlausa vinnu og
margar hindranir þurfti að yfirstíga. Þeir sem sýndu
frumkvæði og athafnasemi náðu árangri sem margir aðrir
nutu góðs af.
Ég styrktist því í þeirri trú að farsælast væri að fólk
fengi sem mest svigrúm til athafna án letjandi afskipta
ríkisvaldsins. Hvatinn á meðal annars að felast í því að all-
ir haldi sem mestu eftir fyrir eigið erfiði. Umsvifamikið
ríkisvald er andstaðan við þessi lífsviðhorf.
Svigrúm til athafna varð einmitt til þess að
við fórum að nýta auðlindir hafsins. Verðmæt-
in urðu ekki til á kontór í Reykjavík heldur
með eljusemi og samvinnu sjómanna og út-
gerðarmanna. Þeir hafa sótt þessi verðmæti á
haf út við erfiðar aðstæður og fundið sífellt
betri leiðir til að hámarka afrakstur veiða og
vinnslu. Án nýtingar þeirra væri auðlindin
einskis virði.
Þegar takmarka þurfti veiðar var sann-
gjarnt að þeir sem höfðu nýtt auðlindina, safn-
að saman upplýsingum og hætt miklum fjár-
munum, fengju nýtingarréttinn. Það var ekki
verið að taka neitt frá neinum. Fiskveiðistjórn-
unarkerfinu var komið á til að varðveita fram-
tíðarvirði fiskistofnanna, sem fólst í nýting-
unni.
Því var upphafleg úthlutun kvótans réttlát. Aðferðin var
líka hagkvæm því rekstrargrundvellinum var ekki kippt
undan sjávarútvegsfyrirtækjum. Þau höfðu eftir sem áður
nýtingarréttinn og gátu skipulagt reksturinn fram í tím-
ann, sem er mikilvægt fyrir alla uppbyggingu í greininni.
En nú á að ríkisvæða sjávarútveginn. Ríkisstjórnin ætl-
ar að taka nýtingarréttinn af sjávarútvegsfyrirtækjum,
sem hafa annaðhvort nýtt hér auðlindir hafsins í áratugi
eða keypt réttinn til þess. Þetta er í raun ofbeldi gagnvart
fólki, sem byggt hefur upp atvinnugrein án ríkisstyrkja.
Réttlæti verður aldrei fullnægt með ofbeldi ríkisins.
bjorgvin@mbl.is
Björgvin
Guðmundsson
Pistill
Sjómennskan er ekkert grín
Snúa þarf við aftur-
för í tannheilsu barna
FRÉTTASKÝRING
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
S
kiptar skoðanir eru raun-
ar um hvers eðlis tann-
heilsuvandi íslenskra
barna er og hversu alvar-
legur, en óumdeilt er að
úrbóta er þörf til að snúa við óæski-
legri þróun.
„Það er ekki stórkostlegt tann-
heilsuvandamál í gangi almennt, en
það er mikið vandamál hjá einstök-
um börnum, það er óumdeilt,“ segir
Reynir Jónsson, tryggingayfirlækn-
ir hjá Sjúkratryggingum Íslands. Að
sögn Reynis styðja þau gögn sem
stofnunin fær inn á borð til sín ekki
fullyrðingar um að tannheilsu ís-
lenskra barna hraki í heild, fjöldi
barna sem leiti til tannlæknis fari
þvert á móti vaxandi og flest séu þau
við góða heilsu.
Til samanburðar við Norður-
löndin erum við þannig ögn lakari,
þar sækja um 90% barna reglulega
skoðun tannlækna en hér á landi er
hlutfallið um 80-85% að sögn Reynis.
Á hinn bóginn þurfi að hafa í huga
að Sjúkratryggingastofnun fær að-
eins upplýsingar um þau börn sem
koma í skoðun til tannlækna.
„Hvernig eru hin börnin sem ekki
koma? Það sést ekki hjá okkur. En
tannvandinn er að safnast í færri og
færri munna, minna hlutfall af heild-
inni. Það er hinsvegar hópur barna
þarna úti með mikinn tannvanda, en
vandamálið er að finna hann.“
Endurgreiðsla sú sama í 5 ár
Vandamálið virðist m.a. liggja í
því að enginn sé til að hafa eftirlit
með því að börn fari reglulega til
tannlæknis og foreldrar virðast
margir hverjir ekki fylgja því eftir,
m.a. vegna síhækkandi kostnaðar.
Samkvæmt lögum endurgreiðir
Sjúkratryggingastofnun 75% tann-
læknakostnaðar fyrir börn 17 ára og
yngri. Endurgreiðslan er miðuð við
gjaldskrá heilbrigðisráðuneytisins
sem ekki hefur breyst síðan í októ-
ber 2004. Verðlagning tannlækna er
hinsvegar frjáls og hefur þróast með
hækkandi verðlagi.
Mismunurinn fellur á foreldra og
er afleiðingin því sú að tannlækna-
kostnaður er almennt mun hærri en
gjaldskrá ráðuneytisins miðar við,
eða allt frá 40% til 160% hærri eftir
stofum að sögn Reynis.
Í reynd fá foreldrar því mun
lægra hlutfall en 75% endurgreitt.
Þetta virðist gera það að verkum að
tannlæknakostnaður er mörgum
fjölskyldum ofviða.
Skipulagt eftirlit nauðsynlegt
Margir eru þeirrar skoðunar að
upphaf óheillaþróunar í tannheilsu
íslenskra barna megi rekja til þess
þegar skólatannlækningar lögðust
smám saman af, eftir að lögum um
greiðslu tannlæknakostnaðar var
breytt og hann færðist í auknum
mæli yfir á foreldrana.
Fram að því höfðu skólatann-
læknar haldið utan um eftirlit með
börnunum sem voru reglulega köll-
uð inn til skoðunar. Til að byrja með
var reynt að samræma eftirlit einka-
og skólatannlækna en undanfarin ár
hafa foreldrar einir haft frumkvæði
að því að fylgja reglubundinni skoð-
un eftir. Skipulegt eftirlit með tann-
vernd barna og hóflegur kostnaður
virðast því vera lykilatriði til að snúa
þróuninni til betri vegar.
Morgunblaðið/Kristinn
Skoðun „Tannheilsa íslenskra barna er almennt góð, en það er ákveðinn
fjöldi með mikinn tannvanda,“ segir Reynir Jónsson tryggingayfirlæknir.
Eitthvað virðist hafa farið úr-
skeiðis í tannvernd barna, ef
marka má fréttir frá hjálparvakt
Tannlæknafélags Íslands sem
boðið hefur upp á fría þjónustu
fyrir efnalitlar fjölskyldur.
„ÞAÐ var talað um að forvarn-
irnar væru orðnar dýrari en við-
gerðirnar,“ segir Ólafur Ólafsson,
fyrrverandi landlæknir og vísar í
röksemdir fyrir afnámi tann-
læknaþjónustu í grunnskólum, sem
hann telur hafa verið mikið
óheillaskref.
„Því miður hefur þróunin verið
þessi og sýnir hvað forvarnirnar
borga sig. Það er alveg kristaltært
að þær þjóðir sem hafa rekið
skólatannlækningar standa mun
betur að vígi en þær sem ekki
gera það.“
Stefán Finnbogason, fyrrverandi
yfirskólatannlæknir, segir að með
því fyrirkomulagi sem áður ríkti
hafi 90% barna fengið árlega
skoðun, en eftir breytinguna 1991
hafi heimtur dvínað. Hann segist
ekki nokkurn vafa um að afnám
skólatannlækninga hafi haft slæm
áhrif á tannheilsu. Góður árangur
hafi áður náðst en tannskemmdir
séu nú aftur orðnar vandamál.
AFTUR Í
SKÓLANA?
››