Saga - 1972, Blaðsíða 212

210
RITFREGNIR
henni. I 20. og síðasta kafla, Gesamtbild. segir höfundur, að fyrir sér
vekti að gera tilraun til skýringar á því, hvernig hinar miklu, and-
riku og frumlegu bókmenntir gátu sprottið af hinni fornu menningu
Islendinga. Þetta er mikið viðfangsefni, en ég sé ekki, að höfundi hafi
tekizt að leysa það til neinnar hlítar. Sköpunartimi hinna klassísku
íslenzku miðaldabókmennta er einkum 13. og 14. öld. Þetta skýringar-
rit rekur samt ekki gang mála á Islandi nema til 1300, þótt mikill
hluti umræddra bókmennta sé til orðinn eftir þann tima. Það gefur
því auga leið, að þar muni ekki að finna djúpsæjar skýringar á ís-
lenzkum bókmenntum á 14. og 15. öld, og er þó þar um að ræða önnur
eins ágætisverk og Árna byskups sögu, Grettis sögu og fjölda annarra,
auk allrar ljóðlistarinnar. Þau undarlegheit að hætta inngangsriti sem
þessu i miðjum klíðum stafa af þverstæðu í kolli margra fræðimanna,
sem fást við islenzk miðaldafræði. Þeir álíta, að íslenzkar miðaldabók-
séu fremur fornevrópskar, germanskur eða norrænn menningararfur
en íslenzk nýsmið. Þessi hugmyndafræði birtist strax á hlífðarkápu
bókarinnar. Þar segir, að menn hafi ekki að ástæðulausu álitið Island
eins konar dýrgripaskrín evrópskrar sögu, en þangað safnaðist margt
sem glataðist annars staðar.
Vissulega mun eitthvað hæft í því, að hér hafi varðveitzt sagna-
minni, sem gleymdust annars staðar. Nokkur Eddukvæði eru inn-
flutt, hvenær sem sá innflutningur hefur orðið, en því má ekki gleyma,
að mörg þeirra eru ort á Islandi og eitt jafnvel á Grænlandi. Island
er um fimmtungi stærra en Irland. Lega landsins, landslag, veður-
og gróðurfar mörkuðu mannlífi á Islandi þegar í árdaga ákveðna
braut, sem var á ýmsan hátt takmarkaðri en í öðrum löndum. 1 s-
lenzkt samfélag nærðist á evrópskri menningu á miðöldum, en það
laut eigin lögmálum og þróaðist um margt á sjálfstæðan hátt.
Hér sem annars staðar voru miðaldir bæði íhaldssamar og skap-
andi í senn, en til þessa hefur mönnum hætt til að sjást yfir hinn skap-
andi þátt þeirra. Þannig mun margt, sem menn hafa talið „altger-
manisch" eða forngermanskt í íslenzkri miðaldamenningu einungis
vera „spátislándisch“, íslenzkir siðgotungar.
Island var numið af bændum, sem nytjuðu það til kvikfjárræktar,
einkum sauðfjár, nautgripa og hrossa, sem gengu úti mikinn hluta
ársins, en höfð voru á húsi i jarðbönnum á vetrum. Á íslenzkum heið-
löndum verður fjárgæzlu ekki við komið; fjárhirðar hafa aldrei reik-
að þar í náttlausri veröld með hjarðir sínar, af því að beitarlandið er
svo rýrt, að búsmalinn þolir ekkert parrak, en verður að rása að vild.
Hér tíðkaðist því frá upphafi að marka sauðfé og láta það ganga eftir-
litslaust á heiðum á sumrum. Snemma á 10. öld stóðu íslendingar
frammi fyrir þeim vanda að verða að bindast allsherjarsamtökum
til þess að nýta landið. Island var ekki einungis numið af fólki, heldur
einnig af sauðum, hrossum og nautum, og Islendingar urðu að elta
þessar eigur sínar upp um fjöll og firnindi. Sauðkindur gátu stefnt
þeim til fundar við fólk, sem bjó í meira en 200 km fjarlægð. Islenzka
sauðkindin er dýr mikilla örlaga. Hún lagði leiðir um landið og gerði
það að óhjákvæmilegri samfélagsheild. Aðalstaðreyndin i Islenzkri